همان‌طور که بارها در موسسه ACEMI تاکید شده بود، مدیریت عمومی پروژه با مدیریت تخصصی پروژه در صنعت ساخت متفاوت بوده و مابین مدیر ساخت (CM) و مدیر عمومی پروژه (PM) تفاوت وجود دارد. اما قبل از آن‌که به بررسی نظر یکی از بزرگان صنعت ساخت در این‌باره بپردازیم، به سراغ تصمیم جدید موسسه مدیریت پروژه PMI رفته و این موضوع را مورد بررسی قرار خواهیم داد. تصمیمی که مهر تاییدی بر این تفاوت بوده و هر چند بسیار دیر موسسه PMI به این نتیجه رسیده، اما می‌تواند کمی در بهبود این مسیر نقش داشته باشد.
1. موسسه PMI پرنفوذترین موسسه مدیریت پروژه
موسسه مدیریت پروژه PMI که بیشتر از همه به لحاظ انتشار استاندارد مدیریت پروژه PMBOK مشهور است، یکی از پرنفوذترین موسسات مدیریت پروژه در دنیا بوده که شاید به لحاظ تبلیغاتی و شبکه‌سازی از تمامی موسسات و انجمن‌های دیگر قوی‌تر عمل نموده باشد. این در حالی است که شاید از لحاظ غنای موضوعات مدیریت پروژه‌ای، موسسات و انجمن‌های قوی‌ترین مانند CII و AIA و AGC و CMAA و ... وجود داشته باشند که برخی از آن‌ها حتی قدمتی بیشتر از PMI دارند، اما موسسه PMI به دلیل سیاست‌های تبلیغاتی قوی‌تر خود توانسته جایگاه بالاتری را در دنیا از آن خود نماید.
2. تصمیم جدید موسسه PMI برای نفوذ به صنعت ساخت
اما تمامی این موارد در حالی رخ داده است که متخصصان صنعت ساخت در طی این سال‌ها موسسه PMI را به دلیل ارائه استانداردهای عمومی مدیریت پروژه مورد نقد قرار داده بودند و بسیاری از آن‌ها بر این باور بودند که این مبانی نمی‌توانند به شکل موثری به پیشرفت صنعت ساخت کمک نمایند (در انتها نیز نظر یکی از بزرگان صنعت ساخت را بررسی خواهیم نمود). همین انتقادات بود که بعد از ارائه الحاقیه صنعت ساخت (PMBOK Construction Extension)، موسسه PMI این‌بار تصمیم به ورود جدی و متفاوت به صنعت ساخت گرفته تا بتواند بازار خود را در این صنعت نیز بدست آورد. صنعتی که همچنان برخی از بزرگان صنعت ساخت اعتقاد دارند موسسه PMI شاید نتواند در آن موفق بوده و به سیاست جدید موسسه PMI با تردید نگاه می‌نمایند. اما قبل از آن‌که به بررسی این نظرات بپردازیم، مروری بر روی این برنامه جدید که مهر تاییدی بر تمام گفته‌های ما در موسسه ACEMI بوده است، خواهیم نمود. برنامه‌ای که در 3 بخش زیر و به منظور تایید صلاحیت متخصصان صنعت ساخت در دنیا تدوین شده و به مدرک CP معروف شده است. این سه بخش عبارتند از:
الف- ارائه 7 ماژول آموزشی در بخش‌های مختلف مختص صنعت ساخت
ب- ارائه 3 مدرک Micro-Credentials
ج- تایید صلاحیت متخصصان صنعت ساخت پس از آزمون Capstone با ارائه مدرک Construction Professional in Built Environment Projects که به CP معروف شده است.
اما دلیل آن‌که موسسه PMI اقدام به انجام این موضوع بعد از این همه سال نموده است چیست؟ موضوعی که هر چند دیر اما می‌تواند بیانگر تایید موسسه PMI برای ایجاد نگاه متفاوت در زمینه مدیریت پروژه صنعت ساخت داشته باشد.
3. دلیل تصمیم جدید موسسه PMI
بر اساس مطالعاتی که درباره صنعت ساخت انجام شده، پروژه های زیرساختی جهانی تا سال 2035 نیاز به 69 تریلیون دلار سرمایه‌گذاری دارند.
در این مطالعات که شرکت McKinsey انجام داده، صنعت ساخت بزرگترین صنعت در دنیا تلقی شده و با وجود سهم 13 درصدی از GDP، اما به شکل بهینه‌ای مدیریت نمیشود. صنعتی که در دهه گذشته سالیانه 1 درصد رشد را تجربه کرده و از این حیث آمارجالبی را به خود اختصاص داده است. این آمار در حالی وجود دارد که صنعت ساخت از لحاظ نرخ ورشکستگی بالاترین سهم را داشته و از لحاظ نرخ حوادث نیز آمار نامناسبی را تجربه میکند. شرایط تخصصی و متفاوت صنعت ساخت نیز باعث شده نیروی کار در این صنعت همواره از اهمیت زیادی برخوردار بوده و این در حالی است که پیش‌بینی می‌گردد 41 درصد نیروی کار در آمریکا که در صنعت ساخت مشغول به فعالیت هستند، تا سال 2031 بازنشست شوند. آماری که نگرانی‌های جدی را ایجاد نموده و نیاز به داشتن برنامه‌های متفاوت را مختص صنعت ساخت نشان میدهند.
تمامی این شرایط در حالی رخ میدهند که بر اساس مطالعات موسسه صنعت ساخت CII، حدود 98 درصد مگا پروژه‌ها با ارزش بیش از 1 بیلیون دلار، افزایش هزینه و Cost Overruns را تجربه کرده و حدود 95 درصد از تمامی پروژه‌ها اقلا در بدست آوردن یک یا تعداد بیشتری از اهداف کسب‌و‌کاری خود شکست خورده‌اند. تمامی این آمار در شرایطی رخ داده‌اند که حدود 70 درصد پروژه‌ها حتی تا محدوده 10 درصد انحراف از زمان و هزینه برنامه‌ریزی شده نیز به اتمام نرسیده‌اند.
همه این موارد باعث شده که Edwards که مدیرعامل شرکت SNC است اذعان نماید که مدل فعلی مدیریت صنعت ساخت شکست خورده و نتوانسته الزامات لازم را فراهم نماید. موضوعی که باعث شده است موسسه PMI نیز اقدام به انجام تحقیقات جدیدی مختص صنعت ساخت نماید.
4. تحقیقات جدید موسسه PMI درباره صنعت ساخت
موسسه PMI در سال 2020 اقدام به انجام مطالعات پرسشنامه‌ای از حدود 40 هزار PMP فعال در صنعت ساخت با تجربه‌ای حدود 5 الی 15 سال نموده که در ادامه به بررسی بخشی از آن می‌پردازیم. البته باید اشاره کنیم که مبنای مطالعات PMI اغلب به صورت Survey بوده (حتی استانداردهایی چون PMBOK) که این خود از نظر برخی محققان موضوعی مورد نقد تلقی می‌گردد. از سویی دیگر، این موضوع که موسسه PMI تنها افرادی که دارای مدرک PMP هستند را انتخاب نموده می‌تواند بخش عظیمی از متخصصان این صنعت را که تجربه بالایی داشته اما این مدرک را اخذ ننموده‌اند، نادیده گیرد.
بر اساس مطالعاتی که PMI نیز انجام داده، از هر 1 بیلیون دلار در پروژه‌های ساخت، 127 میلیون آن هدر رفته و اتلاف تلقی می‌شود. آماری که گویای پیچیدگی‌های مدیریتی و ویژگی‌های متفاوت این صنعت است.
از سوی دیگر، حدود 72 درصد پروژه‌های صنعت ساخت تاخیر را تجربه نموده و 73 درصد آن دچار افزایش هزینه مازاد بر بودجه شده‌اند. پروژه‌هایی که حدود 70 درصد آن‌ها دچار Scope Creep می‌شوند و همه این موارد در حالی است که PMBOK در نسخه عمومی خود هیچ اشاره‌ای به تاخیرات، تحلیل آن و مبانی حقوقی پروژه‌های ساخت ننموده و شرایط Change Order و نحوه مدیریت آن را بر اساس پروژه‌های صنعت ساخت ندیده است. موضوعی که بیانگر نیاز به وجود استانداردها و رویه‌های تخصصی مختص صنعت ساخت است.
پس تاکنون متوجه شدیم که صنعت ساخت یک صنعت متفاوت با پیچیدگی‌ها و شرایط متغیری است که نیاز به نگاه و استانداردهای متفاوت دارد. این موارد باعث گردید تا PMI به دنبال شناسایی محدوده‌ها و مهارتهای دانشی متفاوت برای متخصصان صنعت ساخت باشد. موضوعی که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.
5. مهمترین محدوده‌های دانشی مورد نیاز صنعت ساخت در مطالعات موسسه PMI
در ادامه مطالعاتی که PMI در سال 2020 انجام داده، محدوده‌های مهم دانشی و تخصصی که باید در پروژه‌های صنعت ساخت مورد توجه قرار گیرند، ارزیابی شده‌اند. نکته جالب آن است که مباحث مربوط به محدود (Scope)، مدیریت تغییرات (Change Order Management)، ارتباطات (Communication)، مدیریت قرارداد، ایمنی، مدیریت ادعا و مدیریت ریسک مختص صنعت ساخت در بالاترین بخش از این محدوده‌ها قرار گرفته، در حالی که بسیاری از آن‌ها در نسخه اصلی PMBOK مورد بررسی قرار نگرفته یا اقلا بر اساس ساختار صنعت ساخت مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. موضوعی که باعث شده PMI برنامه جدیدی تعریف نماید.
علاوه بر این موضوعات، از متخصصان صنعت ساخت با مدرک PMP با تجربه‌ای حدود 5 الی 15 سال خواسته شد تا 3 تا از مهمترین محدوده‌ها را در نقش خود در پروژه‌ها تعیین نمایند که موضوع ارتباطات، مدیریت محدوده، مدیریت قرارداد و تغییرات به عنوان مهمترین آن‌ها انتخاب شدند.
در ادامه، PMI به بررسی مهارت‌هایی که یک مدیر پروژه در صنعت ساخت نیاز دارد پرداخته که در ادامه آن‌ها را شرح داده‌ایم.
6. مهمترین مهارتهای مورد نیاز متخصصان صنعت ساخت در مطالعات موسسه PMI
موسسه PMI در ادامه همین مطالعات به بررسی مهمترین مهارت‌هایی که یک مدیر پروژه در صنعت ساخت نیاز دارد پرداخته و موارد رهبری، مدیریت ارتباطات، کنترل هزینه، مدیریت قرارداد و تصمیم‌گیری، مدیریت محدوده و ذینفعات و زمان در این بین بیشترین رای را آورده‌اند. موضوعی که باعث شد موسسه PMI برنامه خود را مطابق همین مطالعات در 7 ماژول تنظیم نماید.
7. موسسه PMI نیازمند همکاری با موسسات و انجمن‌های تخصصی صنعت ساخت
پیشتر، موسسات و انجمن‌های فراوانی بر روی بهبود مبانی مدیریتی در صنعت ساخت فعالیت نموده بودند که یکی از محبوب‌ترین آن‌ها موسسه CII است که اقدام به ارائه Best Practiceهای فراوانی برای صنعت ساخت نموده است. به طور مثال، موسسه CII اقدام به ارائه Best Practice در زمینه AWP نموده که بهره‌وری را حدود 25 درصد، هزینه را حدود 10 و مشکلات ایمنی را حدود 30 درصد بهبود داده است. موسسه PMI نیز به همین دلیل و با مشارکت موسسه CII سعی دارد که از این مبانی برای برنامه جدید خود استفاده نماید.
اما در این برنامه فقط موسسه CII موسسه PMI را همراهی نمی‌کند، بلکه سازمان‌ها، موسسات و انجمن‌های دیگری چون LCI و US Army و Aramco و BHP و Petronas و ... نیز قصد دارند موسسه PMI را همراهی نمایند.
8. هدف موسسه PMI از ایجاد برنامه مدیریت ساخت
اما هدف موسسه PMI در این برنامه توسعه ساختار خود و نفوذ جدی به صنعت ساخت است. این برنامه که در ادامه به بررسی آن نیز می‌پردازیم از عمق کافی برخوردار نبوده و مانند سایر سیاست‌های PMI جنبه تبلیغاتی و شبکه‌سازی آن برای PMI پررنگ‌تر است. موسسه PMI قصد دارد با همراهی متخصصان صنعت ساخت در دنیا یک Forum جهانی برای این صنعت ایجاد نموده تا بتواند در بازار صنعت ساخت نیز نفوذ مناسبی داشته باشد. استراتژی که با توجه به سیاست‌های پیشنی موسسه PMI می‌توان با چشم تردید به آن نگاه کرد.
9. جزئیات برنامه جدید PMI و مدرک CP مختص متخصصان صنعت ساخت
این برنامه که با نام Construction Professional in Built Environment Projects مطرح شده شامل 7 دوره آموزشی، 3 مدرک Micro و یک آزمون Capstone است تا بتواند متخصصان این صنعت را تایید نماید. برنامه ای که در 7 ماژول زیر طراحی شده است:
- مدیریت ارتباطات مختص صنعت ساخت
- مدیریت تغییرات و محدوده در صنعت ساخت
- مدیریت Interface در صنعت ساخت
- مدیریت عملکرد و مواد اولیه در صنعت ساخت
- مدیریت تکنولوژی در صنعت ساخت
- مدیریت ریسک و قرارداد در صنعت ساخت
- برنامه‌ریزی اجرایی در صنعت ساخت
نتیجه‌ای که از طراحی این برنامه می‌توان گرفت آن‌است که مبانی ارائه شده در PMBOK کافی نبوده و بعضا نمی‌تواند پیچیدگی‌های صنعت ساخت را در برگیرد. این همان دلیلی است که علی رغم وجود موضوعاتی مانند مدیریت محدوده و Change در PMBOK، این برنامه با تاکید روی Built Environment طراحی شده است.
10. نقدی بر برنامه طراحی شده موسسه PMI برای صنعت ساخت
اما آیا برنامه تدوین شده از کیفیت لازم برخوردار است یا این‌بار نیز PMI به صرف تبلیغات و نفوذ در بازار جهانی اقدام به تدوین چنین برنامه‌ای نموده است؟ در ادامه به بررسی بعضی از انتقاداتی که می‌توان به این طرح وارد نمود پرداخته‌ایم:
- اولین موضوع فرآیند و نوع مطالعاتی است که PMI انجام داده است. در نظر گرفتن تنها افراد فعالی که مدرک PMP دارند دامنه وسیعی از متخصصان صنعت ساخت را حذف نموده و می‌تواند در نتیجه‌گیری تاثیرگذار باشد. از طرفی نوع مطالعاتی که صرفا بر اساس Survey باشد از نظر تحقیقاتی ایراداتی را متوجه خود می‌نماید که باید با یکسری از روش‌ها برطرف گردد، ولی در این مطالعه مورد توجه قرار نگرفته است. از این حیث مطالعاتی که موسسه CII یا حتی شرکت‌هایی مانند McKinsey انجام میدهند برتری نسبی نسبت به مطالعات PMI دارد.
- از سوی دیگر، این مطالعه دسته‌بندی مناسبی نسبت به متخصصان انتخابی و صنعتی که در آن فعال هستند، انجام نداده و برعکس CII که پروژه‌ها را به بخش‌های صنعتی، ساختمانی و زیرساختی تقسیم می‌نماید، موسسه PMI به صورت کلی این مطالعات را انجام داده که بار دیگر بیانگر نگاه کلی‌نگر این موسسه است.
- موسسه PMI هفت ماژول را برای این برنامه در نظر گرفته که یکپارچگی معناداری بین آن‌ها ایجاد نکرده است. اصلی‌ترین سوالی که می‌توان از این طرح‌ریزی مطرح کرد آن است که Tailoring بین این مبانی چگونه اتفاق خواهد افتاد؟ عملا یک پراکندگی بین موارد انتخابی دیده شده که موسسه PMI برنامه‌ای برای آن ارائه نکرده است.
- از سوی دیگر، در اولین نگاه به این برنامه مشخص می‌شود موارد متعدد دیگری که در این مطالعه نیز مطرح بوده، در این 7 ماژول ارائه نشده و این موضوع نیز می‌تواند نشان از نگاه کلی‌نگر موسسه PMI باشد. از این برنامه این نتیجه را می‌توان گرفت که موسسه PMI با طرح چنین برنامه‌هایی، بیشتر از آن‌که هدف آموزشی داشته باشد، به دنبال ایجاد شبکه ارتباطی و نفوذ به بازار صنعت ساختی است که صنعت شماره 1 از حیث GDP تلقی شده و برای این موسسه اهداف آموزشی در اولویت نیستند.
- نقد دیگری که به این برنامه وارد است، میزان ساعت آموزشی است که برای هر کدام از این ماژول‌ها در نظر گرفته شده است. زمان در نظر گرفته شده برای اکثر این ماژول‌ها حدود 1 الی 3 ساعت بوده که باعث می‌شود کل این برنامه در حدود 20 ساعت یا حتی کمتر ارائه شود. آموزش این حجم از مبانی تخصصی با این تعداد ساعت ممکن نبوده و ارزیابی‌هایی هم که برای تایید صلاحیت صورت می‌گیرد نمی‌تواند واقعی باشد. اگر قرار باشد موسسه PMI اقدام به تایید صلاحیت متخصصان این امر بر اساس رویه‌هایی چون AWP و FEP و ... نماید، این نوع برنامه‌ریزی دارای نقصی جدیست.
موارد فوق باز هم این شبهه را ایجاد می‌نماید که PMI تمرکز وسیعی روی عضوگیری و توسعه شبکه ارتباطی داشته و اهداف آموزشی برای آن‌ها کمترین اهمیت را دارد. اما آیا این نظر تنها نظر نگارنده است؟ در ادامه به بررسی نظر یکی از بزرگان صنعت ساخت که اتفاقا با PMI همکاری 10 ساله داشته و سعید فرهنگی که عضو شورای MCC است اقدام به صحبت با ایشان نموده را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
11. نظر یکی از بزرگان صنعت ساخت درباره برنامه جدید موسسه PMI
یکی از بزرگان صنعت ساخت Chris Carson است. فردی که به عنوان Vice President در شرکت Arcadis مشغول به فعالیت بوده و بیش از 40 سال سابقه اجرایی در صنعت ساخت دارد. آقای Carson علاوه بر سابقه اجرایی با اکثر موسسات و انجمن‌ها در آمریکا ازجمله CII و AACE و CMAA همکاری نموده و با موسسه PMI نیز یک همکاری 10 ساله داشته است. فردی که می‌توان رد پایش را در بسیاری از کتب برنامه‌ریزی، آنالیز تاخیرات، مدیریت هزینه، کنترل پروژه، مدیریت ریسک و ... دید و البته اکثر مدارک این انجمن‌ها و موسسات را نیز دریافت کرده است.
در بخش دیگری از این پیام، آقای Carson درباره کتابی صحبت میکند که تحت انتشارات PMI منتشر نموده و البته PMI باز هم به دلیل اهداف تبلیغاتی خود انتظار داشته که این کتاب به صورت مقالاتی در سایت آن‌ها منتشر شود که مورد مخالفت نویسندگان این کتاب قرار گرفته است. باید اشاره شود که این کتاب توسط نویسندگان بزرگی نوشته شده و در کنار سایر مراجعی چون GAO به یکی از راهنماها و Best Practiceهای مهم تبدیل شده است.
در بخش دیگری از این پیام آقای Carson اشاره میکند که PMI تنها علاقه به عضوگیری و جمع‌آوری منابع مالی از حق عضویت داشته و بیان می‌دارد که مدرک PMP و استاندارد PMBOK تنها برای مدیریت عمومی پروژه مناسب بوده و نمی‌تواند اثربخشی زیادی برای مدیریت پروژه در صنعت ساخت داشته باشد. موضوعی که بارها و بارها در موسسه نیز بدان تاکید شده است. ایشان در ادامه نیز اشاره می‌نماید که طراحی ساختار PMI طوری صورت گرفته که بیشتر برنامه‌های دفاعی (Defense) و البته غیر از صنعت ساخت (Non-Construction) را مورد هدف قرار دهد و برنامه‌های PMI ارزش زیادی را برای مدیریت ساخت (Construction Management) و حتی مدیریت طرح ساخت (Construction Program Management) به همراه نخواهد داشت.
ایشان در پایان اشاره می‌نماید که اگرچه همچنان عضویت و مدرک PMP خود را در PMI تمدید می‌نماید، اما همکاری بیشتری با این موسسه ندارد و از طرفی انجمن‌ها و موسسات دیگری چون AACE و CMAA و CII و RICS را برای صنعت ساخت بسیار سودمندتر میداند. موضوعی که بارها در موسسه ACEMI بدان تاکید شده است.
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع موسسه و در بخش مهارت سخت - استراتژی، ما برنامه جامعی را طراحی نموده‌ایم که مختص صنعت ساخت و با استفاده از استانداردها، دستورالعمل‌ها، راهنماها و سطح وسیعی از منابع این انجمن‌ها، موسسات، تشکل‌ها و سازمان‌ها تدوین شده و به آموزش جامع این مبانی طی یک مسیر کامل می‌پردازیم. آموزشی که از عمق کافی برخوردار بوده و قصد آن آموزش و تایید صلاحیت کارشناسان، مدیران و مشاوران پروژه‌های صنعت ساخت است. می‌توانید تقویم آموزشی مدیریت پروژه موسسه ACEMI را که به شکل جامعی تدوین شده است مطالعه نمایید.
