مقدمه‌ای بر تاریخچه پیدایش مدیریت ساخت

بسیاری از صنایع و بخش‌ها نیاز دارند تا برای اهداف خود برنامه‌ریزی نموده و در جهت دستیابی به اهداف تلاش نمایند. یکی از مواردی که در جهت رسیدن به اهداف در صنایع و کسب‌وکارهای مختلفی بسیار حائز اهمیت است، وجود مدیریتی متناسب با شرایط خاص آن صنعت و یا کسب‌وکار مربوطه می‌باشد. صنعت ساخت (Construction Industry) یکی از صنایعی است که به طور خاص با پیچیدگی‌های فراوان، ریسک‌ها بالا و چالش‌های متنوعی درگیر بوده و باتوجه‌به این شرایط، احساس نیاز به مدیرانی متناسب و آشنا با این صنعت بسیار بیشتر است.
با مطالعه‌ای مختصر بر بناهای تاریخی مانند اهرام ثلاثه مصر که در طی سالیان متوالی ایجاد شده‌اند، می‌توان به این موضوع پی برد که ساخت چنین سازه‌هایی درگذشته نیز نیازمند وجود یک مدیریت قوی برای برنامه‌ریزی و ساخت آن بناها بوده و بدون وجود یک مدیر ساخت (Construction Manager)، عملا این کار غیر ممکن بوده است. 

باید به این نکته توجه داشت که درگذشته شغلی تحت عنوان مدیریت ساخت وجود نداشته است، اما بسیاری از افراد بر اساس تجربه و مهارت‌های خویش، ساخت بناها را مدیریت می‌کردند. اما امروزه مدیریت ساخت به‌عنوان یک حرفه مجزا و متمایز ایجاد شده تا مدیران و متخصصان فراوانی را در این عرصه تربیت نماید.

در دهه 1960، با نارضایتی کارفرمایان از پیمانکاران، بخشی از کارفرمایان شروع به استخدام مشاور باهدف انتقال وظایف مدیریتی خود در مراحل ساخت پروژه نمودند. رویکردی که در سال 1970 میلادی، زمانی که تورم به شکل افسارگسیخته‌ای صنایع زیادی، بخصوص صنعت ساخت را با بحران مواجه نمود، موردتوجه بیشتری قرار گرفت. در نتیجه، در طول دهه 1970 و با افزایش تورم ناشی از تحریم نفتی، افزایش سطح دعاوی حقوقی، تقاضا برای تکمیل سریع و مدیریت بهینه پروژه‌ها، باعث ایجاد نیاز برای تغییر در رویکردهای اجرا و تحویل پروژه (Project Delivery Systems) گردید و این موضوع بیش از پیش مورد استقبال فعالان صنعت ساخت، بخصوص کارفرمایان قرار گرفت.

شکل 1. تصویری از ساخت‌و‌ساز در سال 1970 میلادی که صنعت ساخت با بحرانی جدی روبرو شده بود.

1. ایجاد ساختار مدیریت ساخت (Construction Management)

قبلا درباره تفاوت مدیریت ساخت با مدیریت پروژه صحبت کرده بودیم و اکنون قصد داریم درباره تاریخچه آن صحبت نماییم. اگرچه شاید بتوان گفت که تاریخچه مدیریت ساخت به تاسیس انجمن مهندسان عمران آمریکا در سال 1852 باز می‌گردد، اما شاید بتوان اداره خدمات دولتی آمریکا (GSA) را به‌عنوان اولین کارفرمایانی معرفی کرد که مدیریت ساخت را در پروژه‌های خود به شکلی جدید استفاده نمود. این موضوع بدان جهت اتفاق افتاد که اداره GSA از نتایج به‌دست‌آمده در مقایسه با بخش خصوصی رضایت نداشته و به همین سبب به دنبال ایجاد تغییر در ساختار مدیریت ساخت خود بود. در نهایت، GSA تصمیم گرفت که با استفاده از تجربیات استفاده شده در بخش خصوصی، رویکردهای خود در طراحی و ساخت را در پروژه‌های خود بهبود بخشد.
اما بعد از پیاده‌سازی مدیریت ساخت (Construction Management) در بیش از دوازده پروژه بزرگ، اداره GSA همچنان از نتایج ناراضی بوده و معتقد بود این ساختار برای آنها کارایی لازم را ندارد. اداره GSA معتقد بود که این روش انتظارات موردنظر آن‌ها را برآورده نکرده است. بعضی از دلایلی که باعث کنارگذاشتن این رویکرد در آن سال‌ها شد، عبارت بودند از:
- انتظار GSA برای ایجاد تغییرات اساسی در زمان کوتاه بسیار غیرمعقول بود.
- دولت موفق نشد همه اختیارات یک مدیر ساخت را که در بخش خصوصی واگذار شده بود، به مدیرهای ساخت خود واگذار نماید.
- رویه‌های قراردادی فدرال برای وظایف مدیر ساخت به شکل موثر منطبق نشده بود و بسیار دست‌وپاگیر بود.
- بروز ادعاها و تاخیرهای غیرمنتظره فراوان.
- مشکلات و کمبود بودجه‌های اختصاص‌یافته.

البته باید اشاره نماییم که در دهه 1970، سایر سازمان‌های دولتی نیز از GSA پیروی نموده و اقدام به ایجاد ساختار مدیریت ساخت در پروژه‌های خود نمودند (به طور مثال، وزارت بهداشت، آموزش و رفاه (HEW) و اداره کهنه سربازان (VA)) که بعضی از آنها نیز با شکست مواجه شدند.

2. تدوین راهنما و دستورالعمل هایی متناسب با مدیرساخت

در سال 1972 میلادی، انجمن پیمانکاران آمریکا (AGC)، با ظهور مدیریت ساخت و ابراز علاقه کارفرمایان به استفاده از آن، دستورالعمل‌هایی را برای روش پیشنهادی خود در مدیریت ساخت منتشر کرد. موسسه معماران آمریکا (AIA) نیز مدیریت ساخت را به عنوان یک جایگزین مناسب به رسمیت شناخت و آنها نیز بر روی تدوین گروهی از اسناد مدیریت ساخت کار کردند که سرانجام در سال 1976 منتشر شد.

شکل 2. لوگوی AIA و AGC.

بعد از گذشت زمان و مشاهده عدم پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه مدیریت ساخت، نمایندگان 37 شرکت که در زمینه مدیریت ساخت فعالیت می‌کردند، در سال 1981 میلادی به این نتیجه رسیدند که باید یک انجمنی مختص به مدیران ساخت تشکیل شده و همچنین احساس نیاز کردند که باید چالش‌های موضوعات مهم مطرح شده در رشته مدیریت ساخت؛ مانند تعریف محدوده وظایف، آموزش، روابط قانونی و حرفه‌ای و غیره برآورده شود. در نتیجه، انجمن مدیریت ساخت آمریکا (CMAA) در سال 1982 تأسیس شد. 

اولین وظیفه CMAA توسعه استانداردهای عملکردی و دستورالعمل‌های ساخت برای مدیریت ساخت بود. این امر در پایان دهه 1980 میلادی با منشور اخلاقی محقق شد. استانداردهای CM-at-Risk و Agency CM تولید شد و از آن زمان تحت بازبینی و به‌روزرسانی مداوم قرار دارد.

شکل 3. لوگوی انجمن مدیریت ساخت آمریکا (CMAA)

انجمن مدیریت ساخت آمریکا (CMAA)، امروزه به‌عنوان مرجع اصلی مدیریت ساخت در کشور آمریکا شناخته گردیده که به شکلی خاص در این زمینه فعالیت می‌نماید. برخی از اهداف این انجمن عبارت‌اند از:
الف- گسترش درک صنعت از مدیر ساخت و ایجاد فرصت‌های تجاری برای مدیران ساخت؛
ب- تنظیم استانداردهای اجرایی مختص صنعت ساخت؛
پ- حمایت از تحقیقات و آموزش جهت ارزیابی و پیشبرد عملکرد مدیریت ساخت؛
ت- ارائه شبکه‌ای از منابع اطلاعاتی و مخاطبین تجاری؛
ث- حمایت از مدیریت ساخت در عرصه‌های دولتی؛
ج- صدور گواهینامه و تایید صلاحیت مدیران ساخت؛
چ- ارائه آموزش برای تربیت مدیران ساخت؛
ح- کمک به کارفرمایان برای به‌کارگیری مدیران ساخت تایید صلاحیت شده برای بهبود پروژه‌ها.

لازم به ذکر است اولین استاندارد مدیریت ساخت ایران نیز در سال 1403 توسط انتشارات مهندسی و مدیریت ساخت علوی‌پور به‌صورت ترجمه و تألیف و بر اساس استاندارد مدیریت ساخت انجمن مدیریت ساخت آمریکا و با درنظرگرفتن وضعیت پروژه‌های کشورمان نوشته شده است تا آغاز راهی جدید جهت استاندارد سازی این مبانی در کشور باشد و بتواند زبان مشترک و استاندارد و ساختاری اصولی در صنعت ساخت کشور ایجاد کند.

- جهت مطالعه بیشتر با تاریخچه ایجاد مدیریت ساخت، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش‌های موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت (کارشناسی-اجرایی) دوره‌ای تحت عنوان مدیریت ساخت در طول چرخه حیات پروژه (پروژه‌های ساختمانی، زیرساختی و صنعتی) و با هدف ترویج دانش مدیریت ساخت در کشورمان، به شکلی کاربردی ارائه گردیده است. همچنین جهت آشنایی با نحوه برگزاری و زمان برگزاری دوره‌های آموزشی این موسسه می‌توانید به تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.