موسسه مدیریت پروژه آمریکا (PMI) در راستای اهداف خود و فرهنگ‌سازی و ارتقا دانش مدیریت پروژه، اقدام به تدوین و انتشار راهنمای پیکره دانش و استاندارد مدیریت پروژه (PMBOK) کرده است. آخرین نسخه PMBOK در سال 2021 میلادی از سوی PMI ویرایش و منتشر شد. این نسخه ویرایش هفتم این راهنما واستاندارد است.

1.تغییرات راهنمای PMBOK در نسخه هفتم

درحالی‌که راهنمای نسخه‌های قبلی PMBOK بر حوزه‌های دانش متمرکز بود، ویرایش هفتم، حوزه‌های دانش سنتی را با حوزه‌های عملکردی (Project Performance Domains) جایگزین کرده است. نسخه هفتم PMBOK با حذف 10 حوزه دانشی، 8 حوزه عملکردی به راهنمای نسخه هفتم به شرح زیر اضافه نموده است:
1. ذی‌نفعان (Stakeholders)
2. تیم (Team)
3. رویکرد توسعه و چرخه عمر پروژه (Life Cycle Development Approach)
4. برنامه‌ریزی (Planning)
5. کارهای اجرایی پروژه (Project Work)
6. تحویل (Delivery)
7. اندازه‌گیری (Measurement)
8. عدم قطعیت (Uncertainty)

شکل 1. مقایسه نسخه ششم و هفتم PMBOK.

2. تغییرات استاندارد PMBOK در نسخه هفتم

درحالی‌که نسخه‌های قبلی استاندارد PMBOK بر پنج گروه فرآیندی (Process Groups) متمرکز بود، استاندارد PMBOK در نسخه جدید به 12 اصل مدیریت پروژه (Project Management Principles) تغییر یافته است:
1- سرپرستی (Stewardship)
2- تیم (Team)
3- ذی‌نفعان (Stakeholders)
4- ارزش (Value)
5- تفکر سیستمی (System Thinking)
6- رهبری (Leadership)
7- متناسب‌سازی (Tailoring)
8- کیفیت (Quality)
9- پیچیدگی (Complexity)
10- ریسک (Risk)
11- سازگاری و انعطاف‌پذیری (Adaptability & Resilience)
12- تغییر (Change)
البته تغییرات بیشتری نیز مانند رویکرد اصل-محور به جای فرآیند محور و اضافه شدن و پررنگ کردن بخش متناسب‌سازی نیز در نسخه هفتم صورت گرفته تا تمرکز بیشتری بر روی اصول و ارزش‌ها صورت گیرد.

3. نقد نسخه هفتم PMBOK 

نسخه هفتم سعی نموده تا با تمرکز بیشتر روی ارزش‌ها و اصول، ساختار کلی‌تری ایجاد نموده تا قابلیت اجراپذیری بیشتری در پروژه‌های مختلف داشته باشد. 

اما آیا این اصول در جایی که استانداردهای مدیریت ساختی مانند CMAA وجود دارد، از کارایی لازم برای مدیریت پروژه‌های صنعت ساخت برخوردار است؟

برای پاسخ به سوال فوق باید بدانیم پروژه‌های صنعت ساخت (Construction) با هرج‌ومرج و آشفتگی (Chaos) روبرو بوده و ساختاری محصول محور به شکل یک تولیدی ندارند. در واقع، باید بتوان این بی‌نظمی و آشفتگی را در پروژه‌های صنعت ساخت مدیریت نمود و به همین دلیل است که ساختارهای تخصصی برای مدیریت ساخت به جای مدیریت عمومی پروژه ایجاد شده است. مدیریتی که بعضاً نمی‌تواند در یک فریم کلی قرار گرفته و عموما از هر پروژه به پروژه دیگر متفاوت بوده و حتی ساختارهای دگرگون شده‌ای نیاز دارد. 

اما برای این ادعا، اثباتی هم وجود دارد؟

موسسه PMI در سال 2002 متوجه شد که صنعت ساخت الزامات بیشتری داشته و نیاز است الحاقیه‌ای (PMBOK Construction Extension) به نسخه عمومی PMBOK اضافه شود. نسخه‌ای که خود PMI در آن اشاره می‌کند باید در کنار نسخه نسخه اصلی PMBOK بکارگرفته شود وگرنه نسخه اصلی اثربخشی لازم را برای فعالان صنعت ساخت نخواهد داشت. اما موضوع جایی است که این الحاقیه نه به شکل مناسبی آموزش داده می‌شود، نه در آزمون PMP مورد ملاحظه جدی قرار می‌گیرد و نه از سال 2016 به بعد و با انتشار نسخه جدید به‌روز گردیده است. سوالی پر ابهام که یک بی‌نظمی را در تصمیمات PMI نشان می‌دهد. 

چرا PMI اقدام به انتشار نسخه اجرایی Process Group بعد از انتشار نسخه هفتم نمود؟

قابل ذکر است که بعد از انتشار نسخه هفتم، PMI اقدام به انتشار نسخه اجرایی با نام Process Group در اکتبر 2022 نمود و اشاره می‌کند که این نسخه مجدد باید در کنار نسخه هفتم برای پروژه‌های Predictive و سنتی، مانند پروژه‌های ساخت استفاده شود. موضوعی که نشان می‌دهد تغییرات نسخه هفتم مورد استقبال متخصصان و فعالان صنعت ساخت قرار نگرفته و PMI را مجبور به ایجاد متمم نموده است. حال سوال آن‌جاست که چرا این موارد نباید در نسخه هفتم درج می‌شد و جداسازی این موارد مجدد نشانگر یک آشفتگی در سیاست‌های PMI است.

4. نتیجه‌گیری

باید بدانیم که خواستگاه فعالیت PMI از موضوعات صنعتی (Industrial) و IT بوده و نوع نگاه این راهنما نگاهی تولید محور و صنعتی است که بعدها به رویکرد اجایل تغییر یافته است. موضوعی که شاید منتقدان زیادی در صنعت ساخت داشته و در سیستم‌های سنتی نیاز به تغییرات زیادی داشته باشد. این ادبیات در نسخه هفتم نیز به‌صورت پررنگی به چشم می‌خورد و از عباراتی مثل Product Management به‌صورت فراوانی استفاده شده، ادبیاتی که در استانداردهای مدیریت ساختی بسیار غریب است. در واقع PMI در سال‌های اخیر به‌خوبی متوجه شده است که نمی‌توان با ساختار قبلی به‌صورت عمومی برای همه صنایع گام برداشت و به همین خاطر دست به این تغییرات بنیادی زده است. اما باید بدانیم نقدهای زیادی به موسسه PMI و PMBOK مخصوصاً در خود آمریکا وجود داشته و همچنان ادامه دارد. در نتیجه PMBOK نیز مانند تمام استانداردها و راهنماهای دیگر از نقاط ضعف و قوت زیادی برخوردار است و باید در کنار سایر استانداردها مانند CMAA بکارگرفته شود. 

- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه این مبانی در آموزش‌های موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت (کارشناسی - اجرایی) دوره‌ای با عنوان مدیریت پروژه بر اساس PMBOK به همراه الحاقیه ساخت ارائه شده است. وجه تمایز این دوره در موسسه ACEMI عبارت است از:
1- آموزش جامع نسخه هفتم PMBOK
2- آموزش جامع الحاقیه ساخت PMBOK به نام Construction Extension
3- بررسی نکات مهم از استاندارد مدیریت ساخت CMAA برای مقایسه با PMBOK
4- بررسی نکات مهم از نسخه ششم PMBOK برای مقایسه با نسخه هفتم PMBOK
۵- یکپارچگی و Tailoring مبانی ارائه شده با دوره‌های موسسه ACEMI
به جهت آشنایی با دوره‌ها و تاریخ برگزاری آن‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.