اولین استاندارد مدیریت ساخت ایران

بر اساس تعریف انجمن مدیریت ساخت آمریکا (CMAA)، مدیریت ساخت (Construction Management) تعریف متفاوتی از مدیریت پروژه (Project Management) دارد و همین موضوع باعث انتشار استانداردهای جداگانه‌ای برای صنعت ساخت گردیده است. بر اساس استاندارد مدیریت ساخت آمریکا که در سال 2021 منتشر شده، مدیریت ساخت عبارت است از:

"مدیریت حرفه‌ایی که به منظور برنامه‌ریزی، طراحی و ساخت پروژه‌های صنعت ساخت، از آغاز تا پایان، به‌کارگرفته شده تا اهداف پروژه، اعم از زمان، محدوده، هزینه و کیفیت، محقق گردند."

1. دلایل نیاز به استاندارد مدیریت ساخت

از تعریف فوق مشخص است که مدیریت ساخت به صورت تخصصی، به مدیریت پروژه‌های صنعت ساخت اطلاق می‌شود و به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد موجود در صنعت ساخت، برای مدیریت نیاز به ساختار، فرآیند، الزامات و حتی عامل تخصصی‌ای دارد که از دانش و تجربه اختصاصی در صنعت ساخت برخوردار باشد. به همین دلیل، علاوه بر انتشار استانداردهای تخصصی صنعت ساخت توسط انجمن‌ها و تشکل‌های صنعت ساخت در آمریکا، عامل جدیدی تحت عنوان "مدیر ساخت (Construction Manager)" نیز معرفی گردیده که استاندارد انجمن مدیریت ساخت آمریکا آن را بدین شکل تعریف می‌نماید:

"مدیر ساخت، یک سازمان حقوقی یا یک فرد حقیقی است که به واسطه تخصص و منابعی که در اختیار دارد، قادر به ارائه خدمات مدیریت ساخت است. مدیران ساخت محدوده وسیعی از خدمات را به عنوان کارگزار و یا نماینده قانونی به کارفرمایان در سطوح مختلف پروژه و طرح ارائه می‌نمایند." 

همان‌طور که از تعریف فوق مشخص است، مدیر ساخت به عنوان یک عامل تخصصی در پروژه‌های صنعت ساخت، صرف نظر از روش‌های اجرا و تحویل پروژه (Project Delivery Methods)، اقدام به ارائه خدمات تخصصی می‌نماید و در بسیاری از موارد، رابطه قراردادی با کارفرما منعقد می‌کند که این موضوع منجر به ایجاد قراردادهای همسان بین کارفرما و مدیر ساخت می‌گردد. این در حالی است که لزوما رابطه قراردادی بین مدیر پروژه و کارفرما وجود ندارد و مدیر پروژه می‌تواند در سازمان‌های مختلف کارفرمایی، مشاور، پیمانکار و ... زیر نظر مدیر ساخت به انجام وظایف بپردازد. 

صرف نظر از تمام مبانی که در مدیریت ساخت وجود دارد، ۴ تعریف ساختاری وجود دارد:
۱. مدیریت ساختِ کارگزار (CMA) که فرآیند مدیریتی در پروژه‌های صنعت ساخت و صرف نظر از روش‌های اجرا و تحویل پروژه تلقی می‌گردد.
۲. مدیریت ساخت در ریسک (CMAR) که یک روش اجرا و تحویل پروژه است.
۳. مدیر ساخت (CM) که یک فرد یا شرکت در نقش کارگزار است و می‌تواند در تمام روش‌های اجرا و تحویل پروژه فعالیت نماید.
۴. مدیر ساخت در ریسک (CMR) که یک فرد یا شرکت است که در نقش ریسک ظاهر شده و عموما در روش اجرا و تحویل پروژه مدیریت ساخت در ریسک به فعالیت می‌پردازد.

2. استاندارد مدیریت ساخت ایران

بر اساس آنچه در بخش 1 مطرح شد، صنعت ساخت در کشور آمریکا تاریخچه متفاوتی را برای مدیریت پروژه طی نموده و ساختارهای مدیریت ساختی در این کشور در طی سالیان مختلف شکل گرفته‌اند. ساختاری که در بسیاری از کشورهای مختلف جهان وجود نداشته و همین موضوع باعث ایجاد ساختاری ناکارآمد در بسیاری از موارد شده است. از این‌رو، موسسه ACEMI در حال نگارش سند استاندارد مدیریت ساخت کشورمان است که طی گام‌های موازی همراه با:
۱. آموزش‌های تخصصی مدیریت ساخت
۲. برگزاری رویدادهای تخصصی مدیریت ساخت
انتشارات تخصصی مدیریت ساخت را نیز توسعه داده و بعد از آن پروژه تایید صلاحیت مدیران ساخت
۱. حقیقی
۲. حقوقی
را بر اساس الزامات سند و شاخص‌های بین‌المللی انجام خواهد داد.

طرح‌هایی در جهت عضویت در این ارزیابی‌ها و ساختارها وجود دارد که پس از انتشار سند و برگزاری سمپوزیوم دوم مدیریت ساخت، عملیاتی خواهد شد.

3. فرآیند تدوین استاندارد مدیریت ساخت ایران

استاندارد مدیریت ساخت کشورمان، به صورت تالیف و ترجمه در حال نگارش است و برای تدوین یک سند کاربردی، کارگروه‌های مختلفی به صورتی فرآیندی بر روی تدوین این سند فعالیت می‌کنند. این کارگروه‌ها عبارتند از:
- کارگروه مترجمان تخصصی
- کارگروه نویسندگان اصلی
- کارگروه ویراستاران تخصصی
- کارگروه ویراستاران ادبی
- کارگروه طراحان گرافیکی

امید است این استاندارد که از مجموعه راهنماهای مختلفی در جلدهای بعدی برخوردار است، بتواند منجر به تعریف و ایجاد زبان مشترکی در زمینه مدیریت ساخت کشورمان گردیده و عصر مدیریت ساخت تخصصی را در ایران رقم زند.

دکتر سید محمدرضا علوی‌پور
6 آبان 1402