مدیریت ریسک یکی از مهم‌ترین موضوعات در صنعت ساخت بوده که مطالعات فراوانی نیز بر روی آن در سراسر دنیا انجام شده است. ریسک‌هایی که می‌توانند بر روی هزینه، زمان و کیفیت پروژه‌های صنعت ساخت تأثیر فراوانی داشته باشند. ریسک‌هایی که باعث شده‌اند تا صنعت ساخت را به یکی از پرریسک‌ترین صنایع با نرخ ورشکستگی بالا نسبت به سایر صنایع تبدیل نموده و موفقیت پروژه‌های این صنعت را تا حد زیادی به سطح این ریسک‌ها وابسته نماید. البته باید به این موضوع اشاره کرد که مدیریت ریسک در صنعت ساخت تا حدی با صنایع دیگر متفاوت بوده و بخشی از این موضوع را می‌توان به دلیل وجود ریسک‌های ذاتی که به دلیل وجود قراردادهای متعدد بین طرفین مختلف از جمله کارفرما، مشاور، پیمانکاران اصلی و جزء، تأمین‌کنندگان و بسیاری از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی دیگر ایجاد می‌گردد، دانست. موردی که می‌تواند تضاد منافع (conflict of interest) زیادی بین طرفین نیز ایجاد نماید و صرف‌نظر از ریسک‌های اجرا، پروژه را با ریسک‌های قراردادی فراوانی نیز مواجه نماید. در مقاله‌ای که درباره مدیریت ریسک در پروژه‌های‌ساخت ارائه نمودیم، به ارائه یک فرایند مدیریت ریسک برای این پروژه‌ها پرداختیم و در این مقاله، قصد داریم مدل دیگری را برای مدیریت ریسک این پروژه‌ها بررسی نماییم.

1. مدیریت ریسک در صنعت ساخت

تحلیل و مدیریت ریسک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موارد در فرایند تصمیم‌گیری در صنعت ساخت تلقی می‌گردد. مواردی که به علت محیط کلان صنعت ساخت ایجاد شده و مختص این صنعت است. این موارد در حالی است که این صنعت در زمینه مقابله با ریسک‌ها، دارای شهرت نامناسبی بوده و بسیاری از این ریسک‌ها باعث می‌گردند تا اهداف هزینه و زمان در پروژه‌های صنعت ساخت محقق نگردند. به جهت مدیریت مناسب ریسک باید مواردی را مدنظر قرار داده و در طول پروژه رعایت نمود. این موارد عبارت‌اند از:
- منشأ زمینه خطر
- شناسایی ریسک و تخصیص فرایندها
- تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
- بررسی انعطاف‌پذیری، نتایج تجزیه‌وتحلیل اطلاعات
- ارزیابی ریسک
- رفتار ریسک
- عملکرد و یا روند ریسک
- نظارت و ارتباط ریسک‌های مرتبط با هرگونه فعالیت
- ارتباط ریسک‌ها با برنامه زمان‌بندی، ساختار مدیریت هزینه، بحث‌های حقوقی و قراردادی و ارزیابی کل این ساختار در چارچوب مدیریت پروژه
تمامی فعالیت‌های ذکر شده باهدف به‌حداقل‌رساندن ضرر و زیان‌ها و افزایش فرصت‌ها انجام می‌شود و باید برای آن از یک مدل در هر سازمان بهره برده و برای پروژه‌ها نیز بهینه‌سازی گردد. در شکل 1 مدلی را مشاهده می‌کنید که باتوجه‌به عوامل و ذی‌نفعان مختلف و البته شرایط بازار و انواع ساختارهای مدیریتی و مستندسازی، یک مدل چندوجهی برای مدیریت ریسک پروژه‌های BOT در صنعت ساخت ارائه داده است.

شکل 1. مدل ریسک در صنعت ساخت و پروژه‌های BOT

2. روش‌های رایج در مدیریت ریسک

در واقع اهمیت ریسک‌ها، اثربخشی تکنیک‌های فعلی و سیستم‌های فعلی مدیریت ریسک، به همراه موانع پیشرو برای مدیریت مؤثر ریسک، باید از نگاه ذی‌نفعان پروژه در این صنعت بررسی گردد. کاری که می‌توان یک نمونه از آن را در مطالعه آقای Iqbal و همکارانش که در سال 2015 انجام شده است، مشاهده نمود ([1]). در واقع، مدیریت ریسک به معنای به‌حداقل‌رساندن، کنترل، تقسیم ریسک‌ها بوده و صرفاً به معنای انتقال به غیر نیست. در واقع Iqbal و همکارانش، اهمیت انواع ریسک‌ها، مسئولیت نهایی در قبال ریسک‌ها و میزان اثربخشی بعضی از روش‌های رایج مدیریت ریسک که در صنایع مختلف بکار گرفته می‌شوند را بررسی نموده که در ادامه به شرح مختصری از آن‌ها خواهیم پرداخت:
- اهمیت ریسک: در صنعت ساخت، انواع مختلفی از ریسک‌های مرتبط وجود دارد. میزان تأثیر خطرات مختلف بر تأخیر پروژه به‌عنوان اهمیت ریسک توصیف می‌شود.
- مسئولیت ریسک: مسئولیت ریسک در واقع شخصی حقیقی یا حقوقی است که ریسک مربوطه بر عهده او خواهد بود.
- تکنیک‌های مدیریت ریسک: مدیریت ریسک به معنای به‌حداقل‌رساندن، کنترل و تقسیم ریسک‌ها است و نه اینکه تنها آنها را به شخص دیگری منتقل نماییم. انواع مختلفی از تکنیک‌های مدیریت ریسک مانند اجتناب از ریسک (پیشگیری)، حفظ ریسک، کاهش ریسک و انتقال ریسک وجود دارد.
- تکنیک‌های پیشگیری از مدیریت ریسک: بهترین گزینه برای مدیریت ریسک اجتناب از آن است. می‌توان در مرحله برنامه‌ریزی قبل از شروع پروژه و با درنظرگرفتن تغییرات لازم ناشی از درنظرگرفتن ریسک‌های لازم، از برخی از آنها جلوگیری کرد.
- تکنیک مدیریت ریسک اصلاحی: باید توجه داشت که تکنیک‌های پیشگیرانه باعث حذف ریسک نخواهد شد و در نتیجه ممکن است هرازگاهی در حین اجرای پروژه، ریسک‌های جدیدی شکل گیرد. در نتیجه باید از تکنیک‌های مدیریت ریسک اصلاحی برای کاهش اثر آن‌ها صورت استفاده نمود.

اما در بخشی از این مطالعه، اثربخشی برخی از روش‌های مدیریت ریسک که نقش پیشگیرانه از ریسک را دارند، مورد بررسی قرار گرفته است که در شکل 2 می‌توانید مقایسه آنها را با هم مشاهده نمایید.

شکل 2. اثربخشی روش‌های پیشگیری از مدیریت ریسک

در بخش دیگری از این مطالعه، به بررسی اثرات ریسک‌های مختلف پرداخته شده و جالب است بدانید مشکلات مالی و هزینه‌ای، بالاترین مشکل در بین سایر مشکلات معرفی شده را به خود اختصاص دادند. موردی که شاید در کشورمان همچنان مورد غفلت فراوانی قرار می‌گیرد. البته این مطالعه اشاره می‌کند که ریسک‌های مربوط به حوادث در محل اجرای پروژه‌ها و طراحی‌های اشتباه، موارد بعدی پس از موضوعات مالی و هزینه‌ای هستند. مورد جالب دیگر آن است که این مطالعه به آن اشاره می‌نماید که:

تدوین برنامه زمان‌بندی به‌روز و بررسی درس‌آموخته‌ها از پروژه‌های مشابه پیشین، به همراه سرپرستی و ارتباطات مؤثر و مستقیم در پروژه‌ها، بهترین و مؤثرترین تکنیک برای مدیریت ریسک است.

- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی‌پور، در سطح مهارت‌های سخت - کارشناسی و اجرایی با عنوان فرآِیند جامع مدیریت ریسک در پروژه همراه با آموزش نرم‌افزار Pertmaster به صورت کامل و جامع ارائه شده است. باید توجه داشت که دوره های "فرآیند یکپارچه برنامه‌ریزی، زمان‌بندی، ارزیابی و کنترل پروژه" و "مدیریت یکپارچه مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمان‌های پروژه محور" پیش نیازهای دوره مدیریت ریسک می‌باشند. علاوه بر این موارد، دوره‌هایی در سطح مهارت سخت - ارشد و استراتژی و همچنین در سطح مشاوران در نقشه راه آموزشی موسسه تدوین شده‌است که پس از دوره سطح کارشناسی باید طی نمود. میتوانید جهت مشاهده زمان و اطلاعات دوره‌های در حال برگزاری به تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.