معیارهای موفقیت پروژه

همواره این سؤال مطرح است که پروژه موفق چه پروژه‌ای بوده و موفقیت در پروژه به چه معناست؟ آیا موفقیت در همه پروژه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های پروژه محور به یک معناست؟ آیا هر پروژه می‌تواند معیار متفاوتی از موفقیت داشته باشد؟ در این مقاله قصد داریم به بررسی مطالعاتی که در این زمینه توسط Frefer و همکاران در سال 2018 انجام شده است، بپردازیم ([1]).

باتوجه‌به مطالعات بسیاری که در حوزه معیارهای موفقیت در پروژه‌ها انجام شده است، می‌توان نتیجه گرفت که در ارتباط با موفقیت پروژه اختلاف‌نظر زیادی وجود داشته و نمی‌توان یک معیار کلی برای موفقیت پروژه‌ها تعیین نمود. بسیاری بر این باورند که تنها معیارهای زمان، هزینه و کیفیت جزء معیارهای موفقیت پروژه هستند و زمانی که به زمان، هزینه و کیفیت مطلوب دست پیدا نماییم؛ یعنی به موفقیت در پروژه دست‌یافته‌ایم. اما در واقع این یک معیار سنتی و محدود برای تعیین موفقیت پروژه است. در واقعیت، به جهت درک صحیحی از موفقیت در پروژه، نیازمند بررسی همسویی معیارهای موفقیت با اهداف استراتژیک سازمان هستیم.

تعریف موفقیت در پروژه در طول سال‌ها با تغییرات زیادی همراه بوده است و این امر به دلیل وجود تصورات و دیدگاه‌های مختلف در موفقیت پروژه اتفاق افتاده است. اما موضوعی که اکثر محققان به آن اشاره می‌کنند، وجود رابطه مستقیم و مثبت بین موفقیت پروژه و موفقیت مدیریت پروژه می‌باشد که به‌نوعی با یکدیگر در یک‌جهت حرکت می‌کنند و اهدافی مشابه را دنبال می‌کنند. اما این دو تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند که موجب تمایز موفقیت پروژه و موفقیت مدیریت پروژه می‌شود.

1. تفاوت‌های موجود در موفقیت پروژه و موفقیت مدیریت پروژه 

- موفقیت پروژه در برابر اهداف کلی پروژه اندازه‌گیری می‌شود، اما موفقیت مدیریت پروژه در مقایسه با اقدامات سنتی عملکرد در برابر هزینه، زمان و کیفیت اندازه‌گیری می‌شود.
- موفقیت پروژه به موفقیت محصول مربوط می‌شود که به هدف می‌پردازد، اما موفقیت مدیریت پروژه با خروجی‌ها و ورودی‌ها سروکار دارد.
- موفقیت پروژه عموماً اهداف بلندمدت و موفقیت مدیریت پروژه به‌صورت کلی اهداف کوتاه‌مدت را دنبال می‌کند.

در سال‌های گذشته موفقیت پروژه را تنها بر اساس عملکرد پروژه در مرحله اجرا مورد ارزیابی قرار می‌دادند، اما امروزه موفقیت در پروژه به معنای کسب معیارهای موردنظر از اولین مراحل چرخه حیات پروژه آغاز شده و تا آخرین مراحل آن ادامه دارد. در اکثر پروژه‌ها ذی‌نفعانی وجود دارند که هر یک معیارهای متفاوتی به جهت موفقیت در پروژه‌ها در نظر دارند و به همین جهت، اندازه‌گیری موفقیت پروژه، کار بسیار پیچیده‌ای بوده و به‌سختی امکان ایجاد توافق بین ذی‌نفعان پروژه وجود دارد. به‌طورکلی می‌توان موفقیت پروژه را به دودسته اصلی تقسیم کرد:
الف. موفقیت پروژه کلان: دیدگاه موفقیت پروژه کلان، مفهوم اصلی پروژه را در نظر می‌گیرد.
ب. موفقیت پروژه خرد: دیدگاه موفقیت پروژه خرد، موفقیت را در دستاوردهای پروژه در سطوح اجزای کوچک‌تر در نظر می‌گیرد.

2. معیار موفقیت پروژه

باتوجه‌به مطالعات انجام شده به‌منظور بیان موفقیت پروژه، چندین معیار معرفی شده است. معیارهای موفقیت به‌عنوان معیاری برای سنجش یا قضاوت موفقیت مورداستفاده قرار می‌گیرند. باید توجه داشت که به دلیل تعیین هدف مشترک و برقراری تعامل و ارتباط بین اعضای تیم پروژه، می‌بایست معیارهای اندازه‌گیری موفقیت پروژه در ابتدای پروژه تعیین شود. بسیاری از معیارهای موفقیت پروژه به طور سنتی بر هزینه، زمان و کیفیت متمرکز است، اما به دلیل پیچیدگی‌های موفقیت پروژه، این معیارها دیگر برای اندازه‌گیری موفقیت پروژه کافی نمی‌باشند. باید اشاره نمود که در بسیاری از راهنماهای فعلی مدیریت پروژه مانند PMBOK، هنوز هم بر تحویل پروژه‌ها در محدودیت زمان، هزینه و محدوده تأکید دارند.

به‌طورکلی می‌توان گفت بهترین معیار کلی برای موفقیت پروژه زمانی رخ می‌دهد که انتظارات طرفین درگیر در پروژه (کارفرما، پیمانکار و مدیر پروژه) برآورده شده و یا فراتر از حد انتظار باشد.

اهداف موفقیت پروژه عموماً کیفی بوده و به‌راحتی قابل‌اندازه‌گیری نیستند. این اهداف عموماً درازمدت بوده و نمی‌توان آنها را بلافاصله از نظر کمی اندازه‌گیری نمود. در طرف مقابل، اهداف مدیریت پروژه که شامل هزینه، زمان و کیفیت هستند، اهدافی کمی هستند. به همین خاطر، این امر استفاده از معیارهای موفقیت مدیریت پروژه را به‌عنوان ابزاری برای تعیین موفقیت کلی پروژه آسان‌تر خواهد نمود. به همین دلیل، معیارهای موفقیت مدیریت پروژه را زیرمجموعه‌ای از همه معیارهای موفقیت پروژه قرار می‌دهند.

به جهت دستیابی به موفقیت، باید نکات بسیاری را در انجام فعالیت‌ها و... مدنظر قرارداد تا بتوان انتظارات موردنظر را برآورده نمود و به موفقیت رسید. از همین رو و به جهت دستیابی به موفقیت در پروژه، بسیاری از محققان در مطالعات خود عوامل کلیدی که پروژه را به موفقیت نزدیک می‌کند، شناسایی کرده و مورد بررسی قرار داده‌اند. عوامل کلیدی موفقیت را می‌توان به‌صورت زیر تعریف کرد:

تعداد محدودی از سطوح که نتایج رضایت بخش در عملکرد آن‌ها، رقابتی موفق را برای فرد، پروژه، شرکت یا سازمان تضمین می‌کند.

عوامل کلیدی موفقیت، ورودی‌های عملکرد مدیریت پروژه هستند که می‌توانند به طور مستقیم و یا غیرمستقیم منجر به موفقیت پروژه شوند. مدیریت مؤثر و کارآمد، شرط اساسی موفقیت پروژه می‌باشد. همچنین به جهت دستیابی به موفقیت پروژه لازم است که سازمان از عوامل کلیدی و مهم موفقیت آگاهی داشته و این عوامل را مورد ارزیابی قرار دهد تا اثرات احتمالی را پیش‌بینی کرده و سپس روش‌های مناسب برخورد با آن‌ها را انتخاب نماید. در جدول شماره 1 که در زیر قرار داده شده است، معیارهای موفقیت در مطالعات مختلفی که از سوی محققان در پروژه‌های گوناگونی صورت‌گرفته است را مشاهده می‌کنید.

جدول1. خلاصه‌ای از معیارهای موفقیت که توسط محققان در بررسی پروژه‌های مختلف منتشر شده است.

3. پایداری در مدیریت پروژه

باگذشت زمان، نیاز است که معیارهای موفقیت پروژه نیز باتوجه‌به عملکرد و نیاز پروژه به‌روز شوند. یکی از موضوعاتی که امروزه بسیار موردتوجه قرار گرفته است، بحث پایداری (Sustainable) می‌باشد که در پروژه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

پایداری در مدیریت پروژه شامل ادغام جنبه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی در محتوا و مدیریت پروژه‌ها است. در روش‌های مدیریت پروژه فعلی، مدیریت پروژه‌ها تحت معیارهای زمان، هزینه و کیفیت بوده و این در حالی است که پایداری برخلاف مدیریت پروژه‌های سنتی است. متأسفانه مسائل پایداری و محیط‌زیست در بیشتر راهنمای‌های اصلی مدیریت پروژه مانند Prince2 و PMBOK به طور سیستماتیک موردتوجه قرار نمی‌گیرد.

- جهت مطالعه بیشتر، به پیوست فایل یک مقاله جهت دانلود قرار داده شده است.

نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه ACEMI 

در نقشه راه جامع مدیریت ساخت مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطوح مهارت‌های سخت (سطح‌های کارشناسی، اجرایی و ارشد، استراتژی) و همچنین مهارت‌های نرم دوره‌هایی به‌صورت کاملاً جامع و یکپارچه در کشور ارائه شده است که یکی از این موارد به بخش مدیریت پروژه و استانداردهای مربوط به آن اختصاص دارد. از جمله دوره‌های مرتبط در این حوزه که توسط این موسسه تدوین شده‌اند می توان به دوره اجرا و مدیریت پروژه به روش اصول ناب ( Lean Project Management) و دوره مدیریت پروژه چابک (Agile) اشاره کرد.

[1] Frefer, AA. Mahmoud, M. Haleema, H. Almamlook, R. (2018). Overview Success Criteria and Critical Success Factors in Project Management. Industrial Engineering & Management.