فساد یکی از نگرانی های دائمی در کشورهایی است که با مشکلات اقتصادی مواجه هستند. از منظر پروژه ها نیز، فساد یکی از عواملی است که باعث شکست پروژه های دولتی میشود. فسادی که در پروژه های کشورهای در حال توسعه بیشتر بوده و سهم بیشتری در شکست پروژه ها دارد. فساد به صورت کلی، تاثیر خود را در شکست پروژه ها در دو سطح مختلف بر جای خواهد گذاشت، که این دو سطح عبارتند از:
الف- مدیریت پروژه: در این سطح، فساد تاثیر مستقیم دارد.
ب- محصول: در این سطح، فساد تاثیر غیر مستقیم دارد.
به طور کلی، فساد در کشور میتواند اثرات مخرب زیادی داشته باشد و میتواند تاثیر خود را بر روی چندین موضوع مختلف در جامعه بر جای گذارد. بعضی از این موارد عبارتند از:
الف- اثرات اجتماعی؛
ب- نوآوری؛
پ- تولید ناخالصی دنیا؛
ت- بازگشت سرمایه؛
ث- افزایش بودجه دولت؛
ج- نارضایتی سیاسی، بی ثباتی و خشونت؛
چ- مقاصد قانون شکن؛
ح- دموکراسی؛
خ- نابرابری.
نکته ای که حائز اهمیت این است که، بسیاری از محققان اشاره کرده اند که فساد ممکن است باعث شکست دولت الکترونیک شود.
شکل 1. فساد
1. اثر فساد در پروژه ها
اثر مخرب فساد باعث شده محققان زیادی به بررسی فساد در پروژه ها بپردازند. در یکی از جدیدترین این مطالعات که توسط Damoah و همکارانش در سال 2018 و در انگلستان انجام شده ([1])، تاثیرات فساد بر روی شکست پروژه های دولتی در کشورهای در حال توسعه بررسی گردیده است.
شکل 2. یافته های مطالعات انجام شده ([1])
این تحقیق با انجام مطالعه موردی بر روی کشور غنا، به دنبال پاسخگویی به شش سوال اصلی است. سوالاتی که در ادامه به تحلیل آنها پرداخته ایم.
الف- فساد چگونه بر روی نیمه تمام ماندن پروژه های دولتی تاثیر میگذارد؟
برخی اقدامات فاسد منجر به رها شدن کامل پروژه های دولتی می شود. این امر عمدتاً در سیاست حزبی یافت میشود. در برخی از پرونده‌های پروژه‌های نیمه تمام، مسئولین دولتی که پروژه‌ها را هدایت می‌کنند، از پیمانکاران رشوه خواسته و در صورت امتناع پیمانکاران، مسئولان دولتی درخواست توقف پروژه را صادر و در نتیجه مستندات را تأیید نمی‌کنند. از این رو، پیمانکاران چاره ای جز رها کردن پروژه ها نخواهند داشت. علاوه بر این، مقامات دولتی پیشرفت پروژه هایی را که از سوی دولت قبل برای کسب سرمایه سیاسی آغاز شده بود، متوقف می کردند.
ب- فساد چگونه بر روی هزینه های پروژه تاثیر گذاشته و باعث دست نیافتن اهداف هزینه ای در پروژه های دولتی میشود؟
براساس نتایج مطالعه معرفی شده، مقامات دولتی به قصد کسب درآمد برای منافع شخصی و همچنین استفاده از پول برای حمایت از حزب سیاسی خود، وارد مدیریت پروژه ها می شوند. بنابراین، آنها مبالغ قرارداد را از طریق همدستی با پیمانکاران افزایش می دهند. علاوه بر این، فرآیندهای اعطای قراردادهای پروژه های دولتی باعث ایجاد شیوه های فساد می شود. اعطای قرارداد شامل یک پروسه طولانی است و پیمانکاران و مقامات دولتی از خدمات واسطه های غیررسمی که حداقل 10 درصد از مبالغ قرارداد را می گیرند، استفاده می کنند. در نتیجه، پیمانکاران این امر را به هزینه پروژه منتقل می کنند.
پ- فساد چگونه بر روی زمان پروژه تاثیر گذاشته و باعث دست نیافتن به اهداف زمانی در پروژه های دولتی میشود؟
مشاورانی که از سوی دولت برای مدیریت پروژه ها تعیین میشوند، در این امر به افراط میپرازند. آنها قبل از تأیید کار، برای ادامه یا تکمیل پروژه ها، پول درخواست می کنند که عدم موافقت پیمانکاران با این موضوع، عملا توقف پروژه را به همراه خواهد داشت.
ت- فساد چگونه بر روی الزامات اصلی پروژه تاثیر گذاشته و باعث انحراف از این الزامات در پروژه های دولتی میگردد؟
فرآیندهای اعطای قرارداد در پروژه های دولتی باعث ایجاد رفتارهای فاسد می شود. اعطای قرارداد شامل یک فرآیند طولانی است و پیمانکاران و مقامات دولتی از خدمات واسطه های غیررسمی که حداقل 10 درصد از مبالغ قرارداد را می گیرند، استفاده می کنند. برخی از مسئولان نیز همین درصد از مبالغ قرارداد را به صورت نقدی یا غیرنقدی برای منافع شخصی خود اخذ مینمایند. در نتیجه، پیمانکاران کیفیت و کمیت محصولات تحویلی پروژه را کاهش می دهند.
ث- فساد چگونه بر روی نارضایتی ذینفعان در پروژه های دولتی تاثیر میگذارد؟
هنگامی که فساد بر مرحله مدیریت پروژه ها تأثیر می گذارد، تأثیرات خود را بر مزایایی خواهد گذاشت که ذینفعان کلیدی قرار است به دست آورند. سهامداران اصلی که بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند را میتوان عموم مردم معرفی کرد.
ج- فساد چگونه باعث عقب ماندگی توسعه ملی در بخشهای مختلف میگردد؟
بر اساس نتایج مطالعه انجام شده، زمانی که فساد بر پروژه‌های دولتی اثر گذاشته و پروژه را با شکست مواجه میگرداند، اثرات غیرمستقیمی نیز خواهد داشت. از این رو، در بخش دولتی که پروژه ها در آن اجرا می شوند، شکست پروژه ها، تأثیر نهایی خود را بر توسعه ملی برجای خواهد گذاشت.
2. نتیجه گیری
اگرچه این مطالعه با در نظر گرفتن کشور غنا به عنوان کشوری در حال توسعه انجام شده است، اما روش مطالعه و نتایج آن را میتوان به سایر کشورهای در حال توسعه نیز تعمیم داد. هر چند تعریف مطالعاتی مشابه و ارائه راهکارهای اجرایی برای کشورمان نیز میتواند موضوعی حائز اهمیت در این زمینه باشد.
- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.
جایگاه این مبانی در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت های سخت (کارشناسی- اجرایی و ارشد - استراتژی) و در سطح مهارت های نرم دوره های جامعی دیده شده است. همچنین به جهت آشنایی با دوره ها و تاریخ برگزاری آن ها می توانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
دانلود جزئیات این مقاله
