چگونه یک روش مناسب برای حل اختلاف در پروژه انتخاب کنیم؟

به دلیل ماهیت پیچیده و ریسک‌هایی که در صنعت ساخت وجود دارد، وجود اختلاف یک امر طبیعی بوده و این موضوع یکی از عوامل اصلی شکست پروژه‌ها تلقی می‌گردد. به همین دلیل است که شناسایی و حل‌وفصل زودهنگام اختلافات یکی از عوامل کلیدی در موفقیت پروژه‌های ساخت تلقی می‌گردد. صنعتی که در حال تجربه تغییرات سریعی بوده که نحوه تصور، تحویل و بهره‌برداری پروژه‌ها را تغییر می‌دهد. تغییر را دیگر نمی‌توان به‌عنوان یک مورد اجتناب‌ناپذیر تلقی کرد، بلکه باید با پذیرش آن اقدام به مدیریت آن نمود.
چالش ساخت در فضای امروزی که در یک اقتصاد جهانی سست و غیرقابل‌پیش‌بینی، انجام می‌شود، بسیار سخت‌تر شده است. شرکت‌هایی که در این دوران پرتلاطم موفق می‌شوند، شرکت‌هایی هستند که یاد می‌گیرند برای شناسایی ریسک‌ها و حل مشکلات با یکدیگر همکاری کنند. فرهنگ مشارکتی برای پرورش نبوغ لازم برای حل مشکلاتی که به طور اجتناب‌ناپذیر در فرایند ساخت به وجود می‌آیند، ضروری است. بااین‌حال، شاید بزرگ‌ترین تهدید برای دستیابی به همکاری موردنیاز برای اجرای موفقیت‌آمیز پروژه‌های مدرن، بی‌اعتمادی باشد که به دلیل ادعاهای حل نشده رخ می‌دهد. به‌این‌ترتیب، اکنون بیش از هرزمان دیگری، به حل‌وفصل اختلافات کارآمد و به‌موقع نیاز است.
از اینرو و با توجه به توضیحات فوق، انتخاب و نحوه به‌کارگیری روش‌های حل اختلاف برای پروژه حائز اهمیت است. هرکدام از روش‌های حل اختلاف دارای مزایا و معایب خاصی بوده که باید موردتوجه قرار گرفته و در شرایط مناسب به‌کار گرفته شوند. این امر مستلزم ارزیابی و شناخت کامل از این روش‌ها و نقاط ضعف و قوت آنها بوده و بهتر است بدانیم که هرکدام از این روش‌های حل اختلاف در صورت به‌کارگیری مناسب می‌توانند نتایج اثربخشی داشته باشند. 

به همین دلیل، در این مقاله قصد داریم به مطالعه‌ای که توسط Anzidei و همکاران در سال 2014 انجام شده، بپردازیم و این مطالعه را باهدف آشنایی با مزایا و معایب هرکدام از روش‌های حل اختلاف و نحوه به‌کارگیری هرکدام از روش‌ها در پروژه بررسی نماییم ([1]).

شکل 1. شبکه ریسک‌‌ها.

1. روش‌های حل اختلاف

اصطلاح حل اختلاف جایگزین (ADR) معمولاً برای اشاره به رویه‌هایی استفاده می‌شود که به‌منظور حل‌وفصل اختلافات به‌صورت خصوصی، غیررسمی و با هزینه کمتر برای طرفین استفاده می‌شوند. چند مورد از متداول‌ترین روش‌های ADR به شرح زیر توصیف شده‌اند:
الف- میانجیگری (Mediation): میانجیگری فرایندی است که در آن طرفین از یک میانجی شخص ثالث بی‌طرف (معمولاً یک وکیل باتجربه ساخت‌وساز یا متخصص صنعت) برای تسهیل مذاکرات حل‌وفصل بین طرفین استفاده می‌کنند. میانجیگری می‌تواند تقریباً در هر مرحله از اختلاف رخ دهد و بسیاری از قراردادها (مانند فرم‌های قراردادی همسان موسسه معماران آمریکا (AIA)) طرفین را ملزم می‌کنند که اختلافات خود را قبل از طرح دعوی به میانجیگری ارائه کنند. درحالی‌که میانجیگری اغلب به‌صورت قراردادی موردنیاز است، این فرایند به‌خودی‌خود غیرالزام‌آور است.
شکل 2. میانجیگری.

ب- داوری (Arbitration): داوری یک مکانیسم ADR است که به طرفین اجازه می‌دهد، اختلافات خود را به یک داور شخص ثالث (هیئت داوران) بی‌طرف برای تصمیم‌گیری نهایی و الزام‌آور ارسال کنند. چندین سازمان مختلف با فراهم‌کردن دسترسی به مجموعه‌ای از داوران (معمولاً وکلا و متخصصان صنعت ساخت)، خدمات مدیریت پرونده و مجموعه‌ای از قوانین، رویه‌ای را برای مدیریت فرایند داوری ارائه خواهند داد. طرف‌داران داوری استدلال می‌کنند که رویه‌های ساده آن طرفین را قادر می‌سازد تا با استفاده از یک داور (هیئت داوران)، اختلاف خود را سریع‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر حل‌وفصل کنند.
ج- بی‌طرف پروژه (Project Neutral): یک بی‌طرف در پروژه یک متخصص باتجربه در صنعت ساخت است که وظیفه او کمک به طرفین در تلاش برای حل‌وفصل اختلافات است. وظایف بی‌طرف پروژه معمولاً در اعطای اختیار کتبی از طرفین مشخص شده است. درحالی‌که میانجیگری معمولاً شامل تلاش پیشرفته طرفین برای حل‌وفصل دعاوی یا اختلافاتشان است، یک بی‌طرف در پروژه اغلب در مراحل اولیه پروژه شرکت می‌کند تا به طرفین در حل‌وفصل دعاوی و اختلافاتشان قبل از اینکه طرفین بیش از حد در موقعیت خود مستقر شوند کمک کند.
د- هیئت‌های بررسی اختلاف (Dispute Review Boards): هیئت بررسی اختلاف، هیئتی متشکل از متخصصان صنعت بی‌طرف است که توسط طرفین برای کمک به حل‌وفصل اختلافات، بر اساس اعطای اختیار کتبی از طرفین، برای کل پروژه درگیر می‌شوند. عموما DRBها سه عضو دارد. یک عضو پنل که توسط کارفرما معرفی می‌شود، یک عضو دوم که توسط پیمانکار معرفی می‌شود و یک عضو سوم که توسط دو عضو دیگر پنل انتخاب می‌شود. هدف DRB رسیدگی به اختلافاتی است که نمی‌توانند در ابتدا توسط شرکت‌کنندگان پروژه حل‌وفصل شوند. DRB معمولاً شواهد و استدلال‌ها را می‌شنود و سپس یک گزارش مشورتی کتبی در مورد ماهیت اختلاف صادر می‌کند. بسته به شرایط توافق طرفین، یافته‌های DRB ممکن است الزام‌آور یا غیرقابل‌قبول به‌عنوان مدرک در هر روند حل اختلاف بعدی باشد. در واقع، اکثر DRBها تنها توصیه‌های غیرالزام‌آور ارائه می‌دهند.

2. نتیجه‌گیری

در فرایند میانجیگری-داوری، طرفین داور را برای رسیدگی به اختلاف خود انتخاب می‌کنند. بااین‌حال، پس از نوشتن رأی (اما قبل از صدور)، داور به‌عنوان میانجی عمل می‌کند و سعی می‌کند به طرفین کمک کند.
باید توجه داشت که در مورد بندهای اختلاف، هیچ شکل واحدی از ADR بهترین رویکرد نخواهد بود. در عوض، مانند تهیه پیش‌نویس مقررات اختلاف، طرفین باید ویژگی‌های منحصربه‌فرد پروژه خود و ماهیت اختلافات احتمالی را در انتخاب رویکرد ADR که اهداف آنها را با خطرات احتمالی متعادل می‌کند، در نظر بگیرند.
مکانیسم‌های مختلف ADR برای حل‌وفصل اختلافات به‌صورت خصوصی، غیررسمی و با هزینه کمتر برای طرفین در نظر گرفته شده است. این مکانیسم‌ها شامل مشارکت ذی‌نفعان، استفاده گسترده از میانجیگری و بی‌طرفی پروژه و اشکال مختلف داوری است.
بر اساس مطالعات انجام شده در مقاله ذکرشده، طرفین قرارداد ساخت با درنظرگرفتن طیف وسیعی از گزینه‌های ADR، هنگام تنظیم مقررات حل اختلاف برای قراردادهای ساخت خود، می‌توانند خدمات خوبی را در جهت بروز اختلاف برای حل آن‌ها ارائه دهند.

- جهت مطالعه بیشتر در رابطه با مزایا و معایب هرکدام از روش‌های حل اختلاف و نحوه به‌کارگیری هرکدام از روش‌ها در پروژه فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه این مبانی در آموزش‌های موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ای در سطح مهارت‌های سخت با عنوان (مدیریت ادعا و اختلافات در طول چرخه حیات پروژه) ارائه شده است که به‌صورت کامل با نحوه مدیریت ادعا و حل اختلافات در طول چرخه حیات پروژه و انواع روش‌های حل اختلاف آشنا خواهید شد. همچنین کلیه آموزش‌ها در این موسسه به نحوی ارائه خواهند شد که به‌صورت اجرایی قابلیت پیاده‌سازی در پروژه‌ها و سازمان‌های پروژه محور را خواهند داشت. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دوره ها می توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.

[1] Anzidei, Ch. Brasco, Ch. Tuckman, A. Peck, B. Perlerg, B. 2014. Adapting Alternative Dispute Resolution. AACE.