صنعت ساخت در سال‌های اخیر با چالش‌های جدید ژئوپلیتیکی و اقتصادی مواجه بوده است، اما پروژههای بزرگ همچنان با مشکلات قدیمی خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این یکی از نتایج کلیدی گزارش جدید CRUX Insight است که سطح ادعاها و دلایل اختلافات در مگا پروژههای بین‌المللی را تحلیل می‌کند (در این مقاله به ۱۹ ادعای اصلی در قراردادهای پیمانکاری پرداخته شده است). گزارش سال2024، 10 علت اصلی ادعاها و اختلافات را در سطح جهانی شناسایی کرده و آن‌ها را براساس مناطق مختلف دسته‌بندی کرده است. به طور کلی، 10 دلیل اصلی در سطح جهانی به شرح زیر هستند:
- تغییر در محدوده کار (36.9% پروژه‌ها)
- اشتباه در طراحی‌ها (21.5%)
- تأخیر در ارائه اطلاعات طراحی (21.4%)
- طراحی ناقص (19.8%)
- شکست در راهبری و اجرای قرارداد (18%)
- مدیریت ضعیف پیمانکاران جزء/تأمین‌کنندگان (17.9%)
- مشکلات تفسیر قرارداد (17.8%)
- کمبود مهارت ساخت (17.7%)
- محدودیت و تأخیر در دسترسی به کارگاه یا محل کار (16.8%)
- تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه (16.6%)
این فهرست بر اساس داده‌های 2002 پروژه از 107 کشور مختلف و تجربیات مستقیم مشاوران شرکتHKA، متخصص در مشاوره ادعاها و حل اختلافات، تهیه شده است (در این مقاله به پیشگیری از بروز ادعاها (از دید کارفرمایان) پرداخته شده است). پروژههای مورد بررسی ارزش سرمایه‌گذاری (CapEx) نزدیک به 2.3 تریلیون دلار داشته و بودجه متوسط سرمایه‌گذاری هر پروژه 1.28 میلیارد دلار بوده است.
مجموع ارزش اختلافات مالی در پروژههای بررسی‌شده 84.4 میلیارد دلار برآورد شده و مدت‌زمان تمدیدهای درخواست‌شده توسط پیمانکاران به بیش از 994 سال می‌رسد.
در سطح پروژه، ادعاهای افزایش هزینه و افزایش‌های زمانی به طور متوسط مشابه سال 2023 بوده‌اند. میانگین تأخیر در زمان‌بندی پروژه‌ها همچنان 16 ماه باقی‌مانده، که معادل دو سوم (66.5%) از زمان‌بندی برنامه‌ریزی‌شده اولیه است (که نسبت به 67.1% در گزارش سال گذشته کمی کاهش یافته است).
ادعاهای مربوط به افزایش هزینه به طور متوسط معادل یک سوم (33.2%) از بودجه CapEx قراردادها بوده است که نزدیک به رقم سال 2023، یعنی 33.6% است.
Renny Borhan، مدیرعامل شرکتHKA، اظهار داشت که مبارزه مداوم برای کنترل هزینه‌های بودجه‌ای و زمان‌بندی پروژه‌ها، "الگوی آسیب‌زننده‌ای است که باید در بخش پروژههای سرمایه‌ای و زیرساختی تغییر کند."
گزارش سال 2024 بر پنج عامل بزرگ به نام "مگا-اختلافات" تمرکز دارد که موجب آنچه که "دغدغه‌های پروژه" می‌نامد، می‌شود. این عوامل عبارتند از: اختلافات قراردادی، فشار برای تسریع ساخت، رفتار ذی‌نفعان، چالش‌های مهارتی و خطرات زیست‌محیطی فزاینده که پروژه‌ها با آن‌ها روبه‌رو هستند (شامل افزایش نظارت رسمی، مقررات و دعاوی قضائی).
برای پیشگیری از اختلافات قراردادی، گزارش HKA پیشنهاد می‌کند که یک رویکرد فعال‌تر و عملی‌تر در مدیریت قراردادها اتخاذ شود. این رویکرد می‌تواند شامل تامین مالی مشترک برای تدابیر کاهش ریسک به منظور کاهش تأخیرها، همچنین فرایندهای جلوگیری از درگیری و تشکیل هیئت مشاوره‌ای برای حل اختلافات باشد (در این مقاله به دلایل ادعاهای پیمانکاران در قراردادهای EPC پرداخته شده است).
گزارش همچنین پیشنهاد کرده است که از مشارکت زودهنگام پیمانکاران (Early Contractor Involvement یا ECI) برای اعتبارسنجی طراحی‌ها و کاهش ریسک استفاده شود.
ECI همچنین به عنوان یکی از راه‌حل‌های اصلی برای مشکلات ناشی از فشاری که کارفرمایان برای تسریع فرایند طراحی و ساخت وارد می‌کنند، مطرح شده است. گزارش به خطرات شروع همزمان طراحی و ساخت اشاره کرده و هشدار داده که این کار می‌تواند منجر به تغییرات در طراحی و محدوده پروژه شود. به جای این روش، گزارش توصیه می‌کند از رویکرد "آهسته برو تا سریع‌تر پیش بروی" استفاده کنند و از ECI به‌عنوان ابزاری کارآمد برای ارزیابی دقیق طراحی‌ها و زمان‌بندی‌ها بهره بگیرند.
در خصوص مشکل کمبود مهارت‌ها که می‌تواند تمامی جنبه‌های پروژه، از مدیریت طراحی تا عملکرد اجرایی در کارگاه، را تحت تأثیر قرار دهد، گزارش پیشنهاد کرده است که نقش مهندس مقیم از طرف کارفرما، که معمولاً نادیده گرفته می‌شود، دوباره احیا گردد و محدوده‌ها به‌گونه‌ای تنظیم شوند که شکاف‌های موجود میان تیم طراحی، مهندس و پیمانکار پر شود.
گزارش همچنین اشاره کرده است که رفتارهای غیرمنصفانه در پروژه‌ها غالباً تحت تأثیر فشارهای مالی قرار می‌گیرند. این گزارش به ویژه، اشاره دارد که در فرآیند مناقصه بر اساس کمترین قیمت، تاکتیک‌های تدافعی و تهاجمی به‌کار گرفته می‌شود. کارفرمایان می‌توانند با تغییر روش مناقصه، رفتارهای بهتری را شکل دهند. همچنین هشدار داده می‌شود که پیمانکاران نباید در مورد بودجه‌ها بیش از حد خوش‌بین باشند.
در زمینه مسائل زیست‌محیطی، گزارش توصیه کرده است که طرفین قرارداد نحوه برخورد قراردادها با رویدادهای آب‌وهوایی شدید تحت شرایط فورس ماژور را بازبینی و اصلاح کنند و به‌کارگیری رویکردی جامع برای ارزیابی آسیب‌ها از آلودگی‌های غیرمنتظره با استفاده از تخصص‌های زیست‌محیطی، تجاری و اقتصادی را پیشنهاد می‌کند.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. دلایل اصلی اختلافات و ادعاها در پروژههای بزرگ ساخت چه مواردی هستند؟
2. چه راهکارهایی برای پیشگیری از اختلافات قراردادی ارائه شده است؟
3. چگونه استفاده از مشارکت زودهنگام پیمانکاران (ECI) می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و مشکلات طراحی و ساخت کمک کند؟
[1] constructionbriefing.com/The global top 10 causes of disputes and claims on major projects.
