دلایل ادعاهای پیمانکاران در قراردادهای EPC

سال‌هاست که قراردادهای مهندسی، تدارکات و ساخت رشد زیادی در بین روش‌های اجرای پروژه داشته و کارفرمایان زیادی هستند که ترجیح می‌دهند از این روش اجرا در پروژه‌هایشان استفاده نمایند. اگرچه روش مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC) نسبت به بسیاری از روش‌های دیگر از جمله روش طرح، مناقصه و ساخت (DBB) برتری‌هایی در زمینه‌های هزینه و زمان دارد، اما می‌تواند با ریسک‌های بیشتری نسبت به روش‌های دیگر مواجه باشد. این موضوع باعث شده است تا عموماً روش مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC) در مقایسه با بسیاری از روش‌ها، با ادعای بیشتری مواجه بوده و نیاز به مدیریت ادعا دقیق‌تری داشته باشد. این موضوع بدان جهت است که به‌طورکلی در قراردادهای مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC)، قرارداد بر اساس طراحی‌های ابتدایی و مفهومی امضا شده و این موضوع باعث می‌شود بسیاری از الزامات کارفرما در مرحله عقد قرارداد به‌صورت شفاف تعیین نگردند.
طبیعتاً این موضوع باعث ایجاد تغییرات و تغییر سفارش‌های بیشتری در طول پروژه خواهد شد که احتمالاً باعث وقوع ادعا می‌شود. حال اگر به این موارد ریسک‌های خارجی که می‌توانند برای پروژه‌های بین‌المللی و باتوجه‌به شرایط سیاسی به وجود آیند را اضافه نماییم، شرایط نامناسب‌تری را تجربه خواهیم نمود. موضوعی که باعث بروز دعاوی بین‌المللی زیادی گردیده است. البته باید به این موضوع اشاره کرد که مدیریت یکپارچه‌ای که در قراردادهای EPC و به علت همکاری طراحان و پیمانکاران و تأمین‌کنندگان ایجاد می‌شود، می‌تواند باعث کاهش خطاها و مشکلات ارتباطی گردد. موضوعی که در نهایت باعث کاهش دعاوی ناشی از خطاها و مشکلات ارتباطی خواهد شد. پس در واقع، قراردادهای EPC از یک منظر باعث افزایش ادعا و از منظری دیگر باعث کاهش ادعاها می‌گردند. برای همین امر است که این نیاز وجود دارد تا مطالعات بیشتری بر روی ادعاهای قراردادهای EPC و روش‌های مدیریت آن صورت گیرد. از همین رو، Shen و همکارانش در سال 2017 مطالعه‌ای را انجام داده‌اند تا بتوانند دلایل بروز ادعاهای پیمانکاران را در قراردادهای طرح و ساخت بین‌المللی مدل‌سازی نموده و به‌صورت تجربی مطالعه نمایند ([1]). این مطالعه سعی کرده بین محدوده‌های دانش قرارداد، مدیریت ریسک، رفتار سازمانی و روش اجرای EPC در قراردادهای بین‌المللی ارتباط برقرار نموده و با استفاده از مدل‌سازی صورت‌گرفته، دلایل اصلی که باعث بروز این ادعاها در قراردادهای EPC می‌شوند را بیابد.

شکل 1. مدل مفهومی در مورد علل ادعاهای پیمانکاران در پروژه های EPC.

باتوجه‌به ویژگی‌های پروژه‌های EPC بین‌المللی، این مطالعه علل مختلف ادعاهای ناشی از مطالعات قبلی را به سه عامل که ممکن است بر ادعای پیمانکاران تأثیر بگذارد، اصلاح می‌کند. براین‌اساس، مدل علل ادعای پیمانکاران در پروژه‌های EPC توسعه و آزمایش شده است تا روابط متقابل بین ریسک خارجی، رفتار سازمانی مشتریان، تعریف پروژه در قرارداد و ادعا را آشکار نماید. دلایل ادعاها در پروژه‌های EPC ممکن است با پروژه‌های سنتی DBB متفاوت باشد، زیرا پیمانکاران EPC به‌عنوان یک نهاد واحد مسئول طراحی، تدارکات و ساخت‌، خطرات بیشتری را متحمل می‌شوند. برای مثال، پروژه‌های برق‌آبی معمولاً در دره‌هایی با محیط خطرناک واقع می‌شوند که منجر به شرایطی می‌شود که سایت‌های ساخت پروژه‌های برق‌آبی احتمالاً از خطرات طبیعی مانند آب‌وهوای شدید، سیل، رانش زمین و زلزله رنج می‌برند. این مخاطرات طبیعی می‌توانند موجب تأخیر و تلفات گردیده و براین‌اساس پیمانکاران می‌توانند ادعای تمدید زمان و جبران هزینه‌های اضافی را داشته باشند. در مقایسه، ادعاها در پروژه‌های DBB سنتی در بازار داخلی بیشتر به خطاها و حذفیات طراحی، شرایط پیش‌بینی‌نشده سایت، مشکلات کیفیت مواد و تجهیزات مربوط می‌شود. این یافته نشان می‌دهد که شرکت‌کنندگان پروژه EPC باید منابع لازم را برای استخراج و تفسیر به‌موقع اطلاعات از محیط بین‌المللی، برای کاهش مناسب و پاسخ به ریسک‌های خارجی تخصیص دهند. علاوه بر این، ازآنجایی‌که بسیاری از ابهامات در فرایندهای تحویل پروژه EPC باقی می‌ماند، ایجاد پیوند بین شرکت‌کنندگان برای شفاف‌سازی کارآمد مسائل پروژه برای به‌حداقل‌رساندن ادعاها و اختلافات ضروری است.

1. بررسی دلایل ادعاهای پیمانکاران

مطالعه انجام شده علل گسترده‌ای را برای ادعاها شناسایی کرده‌اند که به عوامل صنعتی، مالی، اجتماعی، سیاسی، سازمانی، قراردادی، محیطی و عوامل مرتبط با پروژه مربوط می‌شود؛ بنابراین، نیاز واضحی به مطالعه اینکه چگونه این عوامل به طور تعاملی بر ادعاهای پیمانکاران در پروژه‌های بین‌المللی EPC تأثیر می‌گذارند، وجود دارد. از دیدگاه پیمانکاران در پروژه‌های بین‌المللی EPC، علل ادعا را می‌توان به شرح زیر بررسی کرد:
الف- ریسک خارجی (ریسک‌های سیاسی - اجتماعی، ریسک‌های اقتصادی و مخاطرات طبیعی)
ب- رفتار سازمانی مشتریان (پرداخت، سفارش‌های تغییر و پردازش ناکارآمد)
ج- تعریف پروژه در قرارداد (محدوده کار نامشخص و مشخصات فنی نامشخص)
شکل 2. مدل نهایی در مورد علل ادعای پیمانکاران در پروژه های EPC.

بر اساس نتایج این مطالعه، ریسک خارجی، رفتار سازمانی مشتریان و تعریف پروژه در قرارداد به ترتیب می‌توانند تأثیر مستقیمی بر ادعا داشته باشند. علاوه بر این، رفتار سازمانی مشتریان به‌عنوان واسطه‌ای جزئی بین ریسک و ادعای خارجی عمل می‌کند و تأیید می‌کند که ریسک خارجی نیز می‌تواند از طریق تأثیرگذاری بر رفتار سازمانی مشتریان بر ادعا تأثیر گذارد. یافته‌های فوق راهبردهای عملی گسترده‌ای را برای مقابله با ادعاهای پیمانکاران در پروژه‌های بین‌المللی EPC پیشنهاد می‌کند:
الف- جمع‌آوری به‌موقع اطلاعات از محیط پیچیده برای پیشگیری و پاسخ مناسب به خطرات خارجی
ب- ترویج مشارکت بین شرکت‌کنندگان بر اساس تخصیص عادلانه ریسک، اعتماد، و ارتباطات باز، برای کاهش ابهامات در اجرای پروژه و تعارضات ناشی از رفتارهای فرصت‌طلبانه
ج- تعریف واضح محدوده پروژه و مشخصات فنی، برای کاهش ادعاها و اختلافات ناشی از مقررات مبهم قرارداد EPC.

2. نتیجه‌گیری

نتایج مطالعه انجام شده می‌تواند هم در دانش تئوریک و هم در دانش کاربردی مورداستفاده قرار گیرد. این موارد عبارت‌اند از:
الف- این تحقیق پیوندهای بین‌رشته‌ای را بین حوزه‌های دانش قرارداد، مدیریت ریسک، رفتار سازمانی، و ارائه پروژه بین‌المللی EPC ایجاد می‌کند که شکاف موجود در بدنه ادبیات را برای بررسی روابط متقابل بین این موضوعات ایجاد می‌کند.
ب- نتایج این مطالعه از نظر تئوری نشان می‌دهد که ادعاهای پیمانکاران می‌تواند از محیط پیچیده خارجی، رفتارهای مشتریان و ماهیت‌های خاص پروژه در یک دیدگاه گسترده ناشی شود. یافته‌ها از دلایل مربوط به عدم اطمینان بازار، تعارض رفتار و فرصت‌طلبی حمایت می‌کنند و نشان می‌دهند که ریسک خارجی می‌تواند بر رفتار سازمانی تأثیر بگذارد و در نتیجه منجر به مشکلات قراردادی شود.
ج- نتایج نظرسنجی و مطالعات موردی شواهد تجربی معتبری را برای یادگیری چگونگی ادعاهای پیمانکاران در پروژه‌های بین‌المللی EPC ارائه می‌کنند.
د- درک روابط فوق و وضعیت مدیریت مربوطه می‌تواند به شرکت‌کنندگان کمک کند تا استراتژی‌های عملی گسترده‌ای را آگاهانه، در برخورد مناسب با مسائل مربوط به ادعا و جلوگیری از تکرار مشکلات قراردادی بیابند.

- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه این مبانی در آموزش‌های مؤسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت (کارشناسی - اجرایی) دوره‌ای با عنوان مدیریت ادعا ارائه شده است که کتاب قرمز فیدیک در آن به شکل بسیار مناسبی در کنار سایر قراردادهای همسان بین‌المللی AIA و AGC و ConsensusDocs موشکافی می‌شود. همچنین به جهت آشنایی با سایر دوره‌ها و تاریخ برگزاری آن‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.

[1] Shen, W. Tang, W. Yu, W. Duffield, C. Hui, F. Wei, Y. Fang, J. 2017. CAUSES OF CONTRACTORS’ CLAIMS IN INTERNATIONAL ENGINEERING-PROCUREMENT-CONSTRUCTION PROJECTS. JOURNAL OF CIVIL ENGINEERING AND MANAGEMENT.