اگرچه توسعه کشورها به توسعه زیرساخت‌های آنها وابسته است، اما این موضوع در همه کشورها با محدودیت‌هایی از جمله محدودیت در منابع مالی مواجه است. یکی از راه‌حل‌های برطرف نمودن این مشکل را می‌توان در استفاده از روش ساخت، بهره‌برداری و واگذاری (BOT) جستجو نمود. روش BOT که برخی آن را روش اجرا و تحویل پروژه (Project Delivery System) و برخی دیگر آن را روش تامین مالی پروژه می‌دانند، روشی است که در آن یک سرمایه‌گذار از بخش خصوصی، اقدام به تامین مالی بخش‌های طراحی، ساخت، نگهداری و بهره‌برداری یک پروژه دولتی برای یک دوره خاص نموده و در برخی از مواقع در انتهای آن دوره، مالکیت آن را به دولت واگذار می‌نماید. عموما سرمایه‌گذاران در دوره بهره‌برداری امیدوارند تا بتوانند با مالکیت پروژه برای دوره مشخص، علاوه بر هزینه‌های پروژه، سود مناسبی نیز کسب نمایند. روشی که بسیاری از افراد آن را یک نوع روش اجرا و تحویل پروژه نیز می‌دانند. در این مقاله قصد داریم، نتایج مطالعات انجام شده توسط آقای Algarni و همکاران که در سال 2007 میلادی که در رابطه با روش BOT در کشور آمریکا انجام شده است را مورد بررسی قرار دهیم [(1)].
شکل 1. مدل استفاده از روش ساخت، بهره‌برداری و واگذاری (BOT).
1. دلایل استفاده از روش BOT در پروژه‌ها
جالب است بدانید که اگرچه بسیاری از مجریان در کشور آمریکا سال‌ها مخالف استفاده از این روش بودند، اما اکنون کشور آمریکا به یکی از اصلیترین بهره‌برداران روش BOT است. ابتدای دهه 1980 بود که کشورهای در حال توسعه، مفهوم ساخت، بهره برداری، واگذاری (BOT) را در پروژه‌های خود وارد نمودند. این اتفاق بدان علت افتاد که:
الف) زیرساخت‌های این کشورها به علت رشد جمعیتی و اقتصادی نیاز به ارتقای سریع‌تر داشتند و منابع کافی در اختیار دولت‌ها نبود؛
ب) سطح بدهی این کشورها به اندازه کافی زیاد بود و دولت‌های آنها با محدودیت‌هایی برای قرض پول مواجه بودند؛
ج) بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی در ابتدای دهه 1980 رکودی را در بیزینس خود تجربه کرده بودند؛
د) تامین مالی پروژه‌ها (فاینانس) یکی از گزینه‌هایی بود که می‌توانست مشکلات موجود در تکنولوژی و زیرساخت‌ها را سریع‌تر مرتفع نماید. این عوامل بخشی از مهم‌ترین عواملی بودند که باعث شد کشورهای در حال توسعه این مفهوم را به شکل ابتدایی به پروژه‌ها وارد نمایند.
2. حالت‌های مختلف روش BOT
اين روش دارای حالت‌های مختلفی در روش اجرا و تامين مالی پروژه است که هر کدام از آنها بسته به شرایط خاص می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از حالت‌های این روش عبارتند:
الف) احداث، بهره‌برداری، تملیک (BOO): نهاد خصوصی دارای مالکیت بوده و وظیفه احداث، بهره‌برداری و تملک پروژه را دارد و هیچ تعهدی برای انتقال آن به دولت وجود ندارد.
ب) احداث، انتقال، بهره‌برداری (BTO): انتقال مالکیت از سوی سرمایه‌گذار به دولت، قبل از شروع بهره‌برداری انجام خواهد شد. در مقابل، دولت امتیاز استفاده انحصاری از پروژه را برای مدت مشخصی به سرمایه‌گذار اعطا می‌نماید.
پ) احداث، بهره برداری و تمدید امتیاز (BOR): این روش قرادادی شباهت به توافقنامه استاندارد BOT دارد. با این تفاوت که سرمایه‌گذار حق دارد تا برای تمدید امتیاز، در پایان مدت درخواست مذاکره نماید.
ت) احداث، اجاره، مالکیت (BLO): سرمایه‌گذار پس از اتمام عملیات ساخت، پروژه را (بدون انتقال) به دولت اجاره می‌دهد. دولت مسئول اجرا، نگهداری، تکمیل و جایگزینی دارایی‌ها است.
ث) احداث، اجاره، انتقال (BLT): سرمایه گذار پروژه را بعد از ساخت به دولت و یا شرکت یا سازمانهای خصوصی برای مدت زمانی مشخص اجاره می‌دهد تا بتواند سرمایه و سود خود را بدست آورد. سپس، بعد از اتمام زمان مورد نظر، مالکیت پروژه را به دولت انتقال خواهد داد.
3. دلایل عدم استقبال از روش BOT
با وجود اینکه روش BOT یکی از روش‌های مناسب برای تامین مالی و اجرای پروژه است، اما همچنان بر اساس نتایج بدست آمده در کشور آمریکا، بسیاری از فعالان صنعت ساخت علاقه‌ای به استفاده از این روش ندارند.
شکل 2. دلایل عدم استفاده از BOT در ایالات متحده آمریکا.
با توجه به شکل 2 برخی از دلایل عدم علاقه به استفاده از این روش در کشور آمریکا عبارتند از:
الف) در دسترس بودن روش‌های دیگر: سی و یک درصد از پاسخ‌ها نشان می‌دهد که در دسترس بودن سایر روش‌های اجرا و تامین مالی پروژه مانند طراحی، مناقصه و ساخت (DBB) ، طرح و ساخت (DB) و... بسیار محبوب‌تر از این روش بوده و تمایل کمتری به استفاده از این روش وجود دارد.
ب) موانع سیاسی: شانزده درصد از پاسخ‌ها نشان می‌دهد که موانع سیاسی مانع استفاده از روش BOT می‌شود. پروژه‌های BOT همیشه به قوانین خاصی برای اجرایی شدن احتیاج دارند. این رویکرد برای فعالان این صنعت و همچنین سیاستمداران بسیار نگران کننده است.
پ) منابع مالی کافی: بر اساس چهارده درصد از پاسخ‌ها، وجود بودجه کافی در شهرها و ایالت‌ها باعث شده است تا برای اجرای پروژه‌های خود به دنبال روش‌های اجرا و تامین مالی جایگزین نباشند.
ت) فقدان قانون: بر اساس یازده درصد از پاسخ‌ها، یکی از دلایل عدم استفاده از روش BOT عدم دسترسی به قوانین صحیح است.
ث) نگاه منفی بخش خصوصی به روش BOT: هشت درصد از پاسخ‌ها نشان می‌دهد که پروژه‌های BOT برای بخش خصوصی جذاب نیست. مشارکت بخش خصوصی در توسعه و تأمین مالی امکانات و خدمات دولتی طی سال‌های گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. اما با این حال این روش وقت‌گیر و پرهزینه بوده و ریسک مالی بالا، رقابت‌پذیری بسیار بالا و فرایند مذاکرات طولانی برخی از نکاتی هستند که باعث ایجاد نگرش منفی بخش خصوصی به این روش شده است.
ج) مقاومت در برابر تغییر: هفت درصد از پاسخ‌ها نشان می‌دهد که برخی از سازمانهای دولتی ممکن است در زمینه تغییر و ایجاد روش اجرا و تامین مالی جدید مقاومت نشان دهند.
چ) افزایش هزینه‌های دولت: بر اساس چهار درصد از پاسخ‌ها، استفاده از روش BOT را باعث افزایش هزینه‌های دولت‌ها می‌دانند. برخی از افراد بر این باورند که استفاده از روش BOT به جای کاهش هزینه‌های دولت، باعث افزایش هزینه‌های دولت خواهد شد.
ح) عدم علاقه موسسات وام دهنده: بر اساس دو درصد از پاسخ‌ها، موسسات وام دهنده علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در BOT نداشته و این مورد نیز می‌تواند دلیلی بر عدم استفاده از این روش باشد.
خ) سایر دلایل: بر اساس هفت درصد از پاسخ‌ها، دلایلی دیگری نیز ذکر شده است که مانع استفاده از این روش شده است، مانند عدم آشنایی با روش BOT.
- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ای در سطح مهارت‌های سخت با عنوان (تامین مالی پروژه) ارائه شده است که این ساختار را به صورت جامع و اجرایی آموزش می‌دهد. البته باید اشاره نمود که پیشنیازهای این دوره جامع، دوره مدیریت مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمانهای پروژه محور و دوره ارزیابی اقتصادی پروژه هستند که در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی‌پور قابل مشاهده است. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دوره‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
دانلود جزئیات این مقاله
