اگرچه توسعه کشورها وابسته به توسعه زیرساختهای آنها وابسته است، اما این موضوع در همه کشورها با محدودیتهایی از جمله محدودیت در منابع مالی مواجه است. یکی از راه حلهای برطرف نمودن این مشکل را می توان در استفاده از روش ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT) جستجو نمود. روش BOT که برخی آن را روش اجرا و تحویل پروژه (Project Delivery System) و برخی دیگر آن را روش تامین مالی پروژه می دانند، روشی است که در آن یک سرمایه گذار از بخش خصوصی، اقدام به تامین مالی بخش های طراحی، ساخت، نگهداری و بهره برداری یک پروژه دولتی برای یک دوره خاص نموده و در برخی از مواقع در انتهای آن دوره، مالکیت آن را به دولت واگذار مینماید. عموما سرمایه گذاران در دوره بهره برداری امیدوارند تا بتوانند با مالکیت پروژه برای دوره مشخص، علاوه بر هزینه های پروژه، سود مناسبی نیز کسب نمایند. روشی که بسیاری از افراد آن را یک نوع روش اجرا و تحویل پروژه نیز میدانند. در این مقاله قصد داریم، نتایج مطالعات انجام شده توسط آقای Algarni و همکاران که در سال 2007 میلادی که در رابطه با روش BOT در کشور آمریکا انجام شده است را مورد بررسی قرار دهیم [(1)].
شکل 1. مدل استفاده از روش ساخت، بهره برداری و واگذاری (BOT).
1. دلایل استفاده از روش BOT در پروژه ها
جالب است بدانید که اگرچه بسیاری از مجریان در کشور آمریکا سال ها مخالف استفاده از این روش بودند، اما اکنون کشور آمریکا به یکی از اصلی ترین بهره برداران روش BOT است. ابتدای دهه 1980 بود که کشورهای در حال توسعه، مفهوم ساخت، بهره برداری، واگذاری (BOT) را در پروژه های خود وارد نمودند. این اتفاق بدان علت افتاد که:
الف- زیرساختهای این کشورها به علت رشد جمعیتی و اقتصادی نیاز به ارتقای سریعتر داشتند و منابع کافی در اختیار دولتها نبود؛
ب- سطح بدهی این کشورها به اندازه کافی زیاد بود و دولتهای آنها با محدودیتهایی برای قرض پول مواجه بودند؛
ج- بسیاری از شرکتهای بین المللی در ابتدای دهه 1980 رکودی را در بیزینس خود تجربه کرده بودند؛
د- تامین مالی پروژه ها (فاینانس) یکی از گزینه هایی بود که میتوانست مشکلات موجود در تکنولوژی و زیرساختها را سریعتر مرتفع نماید. این عوامل بخشی از مهمترین عواملی بودند که باعث شد کشورهای در حال توسعه این مفهوم را به شکل ابتدایی به پروژه ها وارد نمایند.
2. حالت های مختلف روش BOT
اين روش داراي حالت هاي مختلفي در روش اجرا و تامين مالي پروژه است که هر کدام از آن ها بسته به شرایط خاص میتواند مورد استفاده قرار گیرد. بعضی از حالت های این روش عبارتند:
الف- احداث، بهره برداری، تملیک (BOO): نهاد خصوصی دارای مالکیت بوده و وظیفه احداث، بهره برداری و تملک پروژه را دارد و هیچ تعهدی برای انتقال آن به دولت وجود ندارد.
ب- احداث، انتقال ، بهره برداری (BTO): انتقال مالکیت از سوی سرمایه گذار به دولت، قبل از شروع بهره برداری انجام خواهد شد. در مقابل، دولت امتیاز استفاده انحصاری از پروژه را برای مدت مشخصی به سرمایه گذار اعطا مینماید.
پ- احداث، بهره برداری و تمدید امتیاز (BOR): این روش قرادادی شبیه به توافقنامه استاندارد BOT دارد. با این تفاوت که سرمایه گذار حق دارد تا برای تمدید امتیاز، در پایان مدت درخواست مذاکره نماید.
ت- احداث، اجاره، مالکیت (BLO): سرمایه گذار پس از اتمام عملیات ساخت، پروژه را (بدون انتقال) به دولت اجاره می دهد. دولت مسئول اجرا، نگهداری، تکمیل و جایگزینی دارایی ها است.
ث- احداث، اجاره، انتقال (BLT): سرمایه گذار پروژه را بعد از ساخت به دولت و یا شرکت یا سازمان های خصوصی برای مدت زمانی مشخص اجاره می دهد تا بتواند سرمایه و سود خود را بدست آورد. سپس، بعد از اتمام زمان مورد نظر، مالکیت پروژه را به دولت انتقال خواهد داد.
3. دلایل عدم استقبال از روش BOT
با وجود اینکه روش BOT یکی از روش های مناسب برای تامین مالی و اجرای پروژه است، اما همچنان بر اساس نتایج بدست آمده در کشور آمریکا، بسیاری از فعالان صنعت ساخت علاقه ای به استفاده از این روش ندارند.
شکل 2. دلایل عدم استفاده از BOT در ایالات متحده آمریکا.
با توجه به شکل 2 برخی از دلایل عدم علاقه به استفاده از این روش در کشور آمریکا عبارتند از:
الف- در دسترس بودن روشهای دیگر: سی و یک درصد از پاسخ ها نشان میدهد که در دسترس بودن سایر روشهای اجرا و تامین مالی پروژه مانند طراحی، مناقصه و ساخت (DBB) ، طرح و ساخت (DB) و ... بسیار محبوب تر از این روش بوده و تمایل کمتری به استفاده از این روش وجود دارد.
ب- موانع سیاسی: شانزده درصد از پاسخ ها نشان می دهد که موانع سیاسی مانع استفاده از روش BOT می شود. پروژه های BOT همیشه به قوانین خاصی برای اجرایی شدن احتیاج دارند. این رویکرد برای فعالان این صنعت وهمچنین سیاستمداران بسیار نگران کننده است.
پ- منابع مالی کافی: بر اساس چهارده درصد از پاسخ ها، وجود بودجه کافی در شهرها و ایالت ها باعث شده است تا برای اجرای پروژه های خود به دنبال روش های اجرا و تامین مالی جایگزین نباشند.
ت- فقدان قانون: بر اساس یازده درصد از پاسخ ها، یکی از دلایل عدم استفاده از روش BOT عدم دسترسی به قوانین صحیح است.
ث- نگاه منفی بخش خصوصی به روش BOT: هشت درصد از پاسخ ها نشان می دهد که پروژه های BOT برای بخش خصوصی جذاب نیست. مشارکت بخش خصوصی در توسعه و تأمین مالی امکانات و خدمات دولتی طی سال های گذشته به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. اما با این حال این روش وقت گیر و پر هزینه بوده و ریسک مالی بالا، رقابت پذیری بسیار بالا و فرآیند مذاکرات طولانی برخی از نکاتی هستند که باعث ایجاد نگرش منفی بخش خصوصی به این روش شده است.
ج- مقاومت در برابر تغییر: هفت درصد از پاسخ ها نشان می دهد که برخی از سازمان های دولتی ممکن است در زمینه تغییر و ایجاد روش اجرا و تامین مالی جدید مقاومت نشان دهند.
چ- افزایش هزینه های دولت: بر اساس چهار درصد از پاسخ ها، استفاده از روش BOT را باعث افزایش هزینه های دولتها میدانند. برخی از افراد بر این باورند که استفاده از روش BOT به جای کاهش هزینه های دولت، باعث افزایش هزینه های دولت خواهد شد.
ح- عدم علاقه موسسات وام دهنده: بر اساس دو درصد از پاسخ ها، موسسات وام دهنده علاقه ای به سرمایه گذاری در BOT نداشته و این مورد نیز میتواند دلیلی بر عدم استفاده از این روش باشد.
خ- سایر دلایل: بر اساس هفت درصد از پاسخ ها، دلایلی دیگری نیز ذکر شده است که مانع استفاده از این روش شده است، مانند عدم آشنایی با روش BOT.
- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره ای در سطح مهارت های سخت با عنوان (تامین مالی پروژه) ارائه شده است که این ساختار را به صورت جامع و اجرایی آموزش می دهد. البته باید اشاره نمود که پیشنیازهای این دوره جامع، دوره مدیریت مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمانهای پروژه محور و دوره ارزیابی اقتصادی پروژه هستند که در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور قابل مشاهده است. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دوره ها می توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
دانلود جزئیات این مقاله
