تاخیرات همزمان با چالش‌های فنی و حقوقی پیچیده‌ای همراه هستند. چالش اصلی در این نوع تاخیرات چگونگی تخصیص تمدید زمان و جبران خسارت مالی به طرفین قراردادی می‌باشد. می‌دانیم درصورتی‌که تاخیر به علت قصور کارفرما باشد پیمانکار محق بر تمدید مدت و همچنین محق بر جبران خسارت مالی ناشی از تاخیر در تکمیل پروژه خواهد بود و اگر تاخیر به علت قصور پیمانکار باشد کارفرما محق بر دریافت خسارت تعیینی ناشی از دیرکرد پیمانکار در تحویل پروژه خواهد بود (برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله تعیین میزان خسارات تعیینی در صنعت ساخت مراجعه کنید)، اما این شرایط در تاخیرات همزمان کارفرما و پیمانکار به چه صورت خواهد بود؟ در این مقاله به تعریف تاخیرات همزمان و چالش‌هایی که این نوع از تاخیرات ایجاد می‌کنند می‌پردازیم.
رویکرد رایج برای تعیین قصور طرفین قرارداد در قبال تاخیراتی که ناشی از هر دو طرف هستند، این است که آیا می‌توان تاخیر را بین طرفین تقسیم کرد یا خیر. اگر امکان تخصیص تاخیر میان طرفین وجود داشته باشد، معمولاً هر طرف به میزان قصور خود ملزم به جبران خسارت می‌باشد.
از برنامه زمانبندی و روش مسیر بحرانی برای شناسایی و تعیین تاخیرات پروژه و همچنین تعیین طرف مسئول تاخیر استفاده می‌شود. با انجام تحلیل برنامه زمانبندی، تاخیرات پروژه تفکیک شده و به‌طرف مسئول اختصاص داده می‌شود. بااین‌حال، این رویکرد زمانی پیچیده می‌شود که طرفین ادعا کنند برخی از تاخیرات همزمان هستند و نمی‌توان تاخیر را بین طرفین تقسیم کرد.
در اکثر قراردادهای ساخت، به طور صریح به تاخیرات همزمان و مسئولیت طرفین در این شرایط اشاره‌ای نمی‌شود و بیشتر قراردادها صرفاً پیمانکار را ملزم به ارسال اعلان (Notice) در صورت وقوع رویداد تأخیر ناشی از قصور کارفرما می‌کنند و پس از آن، کارفرما باید تعیین کند که آیا پیمانکار محق تمدید مدت است و در صورت استحقاق، مدت‌زمان مناسب را مشخص کند.
ممکن است کارفرما به علت همزمانی تاخیر خود و تاخیر پیمانکار تمایلی به اعطای تمدید مدت به پیمانکار نداشته باشد علاوه بر این، کارفرما ممکن است خواهان دریافت خسارت تعیینی ناشی از دیرکرد پیمانکار در تحویل پروژه نیز باشد و در طرف دیگر نیز ممکن است باتوجه‌به همزمانی تاخیرات پیمانکار خود را محق بر تمدید مدت و جبران خسارت بداند، این تفاوت نظرها شرایط را پیچیده کرده و منجر به بروز اختلافات می‌گردد.
تاخیر همزمان معمولاً به شرایطی اشاره دارد که در آن تاخیراتی ناشی از عوامل مختلف در یک دوره زمانی یا پنجره زمانی با یکدیگر همپوشانی داشته باشند؛ بنابراین، تاخیر همزمان ممکن است در یک دوره زمانی رخ دهد اگر تاخیر کارفرما و پیمانکار در یک مسیر بحرانی یا دو مسیر بحرانی موازی با هم قرار گیرند و هر دو تاخیر باعث تاخیر در تاریخ تکمیل پروژه شوند، به این تاخیرات، تاخیر همزمان گفته می‌شود.
در نتیجه تاخیراتی که روی مسیر بحرانی نیستند و تاثیری بر تکمیل کلی پروژه نداشته باشد، به‌عنوان تاخیر همزمان شناخته نمی‌شوند.
نکته مهم دیگر این است که نیازی نیست همه تاخیرات به عوامل متعددی تخصیص داده شوند. برای مثال، اگر ادعای پیمانکار این باشد که کارفرما و مشاور او به طور مشترک اشتباهی را مرتکب شده‌اند که باعث تأخیر در پروژه شده است، نیازی به تخصیص تاخیر میان کارفرما و مشاور وجود ندارد. این وضعیت زمانی اهمیت پیدا می‌کند که یکی از عوامل تاخیر به دلیل قصور کارفرما باشد و عامل دیگر که در تقابل با آن است، به دلیل قصور پیمانکار باشد و هر دو عامل به طور مشترک یا جداگانه به تاخیر پروژه منجر شده باشند.
به‌عنوان مثال همان‌طور که در شکل 1 نشان‌داده‌شده است، دو مسیر بحرانی موازی هر یک به مدت پنج‌روز کاری در یک بازه زمانی توسط عوامل مختلف دچار تاخیر می‌شوند: یک تاخیر توسط کارفرما ایجاد شده است و تاخیر دیگر توسط پیمانکار ایجاد شده است و هر دو فعالیت تحت‌تاثیر این تاخیرها دارای مقدار شناوری یکسان هستند؛ لذا در این حالت، این دو تاخیر همزمان محسوب می‌شوند.
شکل 1. تاخیرات همزمان کارفرما و پیمانکار
تحلیل تاخیرات همزمان ممکن است نیاز به تفکیک و بررسی موارد زیر داشته باشد:
- تأخیرات موجه و قابل‌جبران که ناشی از قصور کارفرما هستند
- تاخیرات موجه اما غیرقابل‌جبران، مانند حوادث قهری (برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به مقاله تاخیرات موجه غیرقابل جبران در صنعت ساخت مراجعه کنید)
- تاخیرات غیرموجه که ناشی از قصور پیمانکار هستند
این تحلیل به درک دقیق تاثیر هر عامل تاخیر و ارزیابی مسئولیت طرفین کمک می‌کند.
یکی از اصول اساسی در قراردادهای ساخت این است که در هر قراردادی، یک تعهد ضمنی وجود دارد که هیچ‌یک از طرفین نباید عملکرد طرف دیگر را به تاخیر انداخته یا مختل کند. در مورد تاخیر همزمان، استدلال می‌شود که هر دو طرف فرایند معمول قرارداد را به‌نوعی به تاخیر انداخته یا مختل کرده‌اند. این موضوع به تحلیل دقیق شرایط و بررسی میزان مسئولیت هر طرف نیاز دارد تا بتوان به یک ارزیابی منصفانه رسید.
در این مقاله با تعریف تاخیرات همزمان و چالش‌های آن آشنا شدیم و در مقاله تاخیرات همزمان در پروژه‌ها: چالش‌ها و مسئولیت‌ها به بررسی مسئولیت‌های هر طرف قرارداد در شرایط بروز تاخیرات همزمان خواهیم پرداخت.
همچنین لازم به ذکر است اشاره کنیم در دوره آنالیز تاخیرات به‌صورت مفصل با تعاریف متنوع تاخیرات همزمان که توسط انجمن‌ها و موسسات مختلف ارائه شده پرداخته شده است و راهکارهای متنوعی برای چالش‌های فنی و حقوقی در این شرایط ارائه گردیده است، برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به صفحه دوره فرآیند جامع آنالیز تاخیرات در پروژه (تدوین لایحه تاخیرات جامع) مراجعه کنید.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. تعریف تاخیرات همزمان چیست؟
2. تاخیرات همزمان منجر به ایجاد چه چالش‌هایی می‌شود؟
3. چگونه تاخیرات موجه و غیرموجه تشخیص داده می‌شوند؟
[1] Concurrent Delay Defined; Richard J. Long , P.E. , P.Eng and Andrew Avalon , P.E. , PSP.
