تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران[مالی] در صنعت ساخت معمولاً به تاخیراتی مانند شرایط آب‌وهوایی نامساعد و یا اعتصابات اشاره دارد که در این نوع تاخیرات پیمانکار مستحق تمدید مدت پیمان خواهد بود اما نمی‌تواند برای جبران خسارت مالی از کارفرما ادعایی داشته باشد. تاخیرات موجه برای پیمانکاران اهمیت زیادی دارند زیرا باعث می‌شوند پیمانکار از پرداخت جریمه یا خسارت تعیین شده توسط کارفرما برای تاخیرات غیرموجه رهایی یابد.
تاخیرات به علت رخدادهای غیرقابل‌پیش‌بینی و خارج از کنترل در اکثر قراردادها به‌عنوان تاخیرات موجه شناخته می‌شوند و به تاخیراتی که خارج از قصور طرفین قراردادی (کارفرما و پیمانکار) باشد تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران [ مالی] می‌گویند. در این نوع تاخیرات پیمانکار نمی‌تواند ادعایی در خصوص جبران خسارت مالی ناشی از تاخیرات از کارفرما داشته باشد؛ زیرا هیچ‌کدام از طرفین قراردادی مسبب تاخیر نمی‌باشند؛ اما پیمانکار محق تمدید مدت خواهد بود. پیش از این در مقاله مروری بر تاخیرات موجه در پروژه با تاخیرات موجه آشنا شدیم حال قصد داریم در این مقاله به یکی از انواع تاخیرات موجه یعنی تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران بپردازیم.
تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران اغلب به دسته‌بندی‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
1. تاخیر به علت شرایط آب‌وهوایی
شرایط نامساعد آب‌وهوایی می‌توانند دلیل تاخیرات در صنعت ساخت باشند؛ اما در شرایطی که غیرعادی باشد. منظور از شرایط آب‌وهوایی غیرعادی، آب‌وهوای نامساعدی است که زمان وقوع آن در فصل یا مکانی غیرمعمول رخ داده است. میزان نامعمول بودن این شرایط را می‌توان با آمار سال‌های پیشین شرایط آب‌وهوایی مقایسه کرد. شرایط آب‌وهوایی نامساعد معمولاً به‌تنهایی دلیل قانع‌کننده‌ای بابت تاخیر نمی‌باشند به‌ویژه در شرایطی که امکان پیش‌بینی زمان و محل آن برای پیمانکار میسر بوده باشد.
قراردادهای همسان AIA (A201) از پیمانکار می‌خواهد که برای ارائه ادعای تمدید مدت به دلیل تاخیرات ناشی از شرایط جوی، داده‌هایی ارائه دهد که «ثابت کند شرایط جوی در دوره زمانی موردنظر غیرمعمول بوده و قابل‌پیش‌بینی نبوده است.» همیشه مقداری شرایط جوی نامناسب قابل‌انتظار است به طور مثال اگر مدت قرارداد 400 روز باشد، واضح است که پیمانکار نمی‌تواند انتظار داشته باشد تمام 400 روز آفتابی و بدون باران خواهد بود و مشکلی در روند اجرایی پروژه پیش نخواهد آمد (جهت آشنایی با قراردادهای همسان بین‌المللی می‌توانید به مقاله مقایسه قراردادهای همسان AIA و FIDIC رجوع کنید).
بر اساس اکثر قراردادها، تاخیرات ناشی از «حوادث قهری» مانند سیل، طوفان، گردباد یا زلزله به پیمانکار امکان تمدید مدت را می‌دهند. بااین‌حال، معمولاً هیچ‌یک از طرفین در قبال هزینه‌هایی که صرفاً ناشی از «حوادث قهری» هستند، تعهدی به‌طرف دیگر ندارند.
2. تاخیر به علت مشکلات نیروی کار
تاخیرهای ناشی از اکثر اعتصاب‌ها و ناآرامی‌های کارگری معمولاً موجه هستند. اگر اعتصاب در زمان عقد قرارداد در جریان باشد یا پیش‌بینی شده باشد، پیمانکار باید در قرارداد برای آنها و تاثیرشان بر برنامه‌ریزی پروژه تمهیداتی در نظر بگیرد. اگر اعتصاب به دلیل اقدامات پیمانکار در حوزه کارگری صورت گیرد، ممکن است موجه نباشد، زیرا چنین تاخیری ناشی از «علتی خارج از کنترل پیمانکار» نیست.
معمولاً تأخیرات ناشی از کمبود نیروی کار که ناشی از اعتصابات کارگری نیستند، در دسته تاخیرات غیرموجه قرار می‌گیرند. به‌عنوان‌مثال، اگر کمبود نیروی کار به دلیل رقابت با سایر پروژه‌های منطقه باشد که پیمانکار در زمان انعقاد قرارداد از آن مطلع بوده است، چنین تاخیری قابل‌پیش‌بینی تلقی شده و پیمانکار محق به تمدید مدت نخواهد بود.
پیمانکار برای تأخیرات ناشی از پیمانکاران جزء یا تأمین‌کنندگان، تمدید مدتی دریافت نمی‌کند، زیرا به‌طورکلی مسئولیت عملکرد آنها بر عهده پیمانکار است.
3. تاخیر به علت قوانین حکومتی
تاخیرات ناشی از بروز جنگ یا شرایط اضطراری دیگر یا حتی تاخیرات ناشی از وضع قوانین یا مقررات جدید توسط حکومت در دسته تاخیرات موجه قرار می‌گیرند. چنین تأخیراتی حتی زمانی که قابل‌پیش‌بینی بوده‌اند نیز تاخیر موجه شناخته می‌شوند.
چنانچه دستوری از دادگاه مانع اجرای به‌موقع تعهدات پیمانکار شود به‌عنوان یک اقدام حکومتی تلقی می‌شود که تاخیرات ناشی از آن را موجه می‌سازد. به‌عنوان نمونه در شهر والدز در آلاسکا، یک دستور قضایی برای توقف انتقال خط لوله منجر به موجه شدن تاخیرات انبوه‌ساز مسکن گردید. دلیل دادگاه برای موجه بودن تاخیرات انبوه‌ساز این بود که در زمان انعقاد قرارداد ساخت مسکن، آغاز ساخت خط لوله قریب‌الوقوع بود و نیاز به مسکن اضافی برای اسکان کارگران پیش‌بینی می‌شد. اما دستور توقف ساخت خط لوله بازار بالقوه جدید برای مسکن را از بین برد و تامین مالی برای ساخت مسکن جدید را غیرممکن کرد. به همین دلیل، این دستور قضایی گویی به طور مستقیم ساخت مسکن جدید را ممنوع کرده است و لذا تاخیرات انبوه‌ساز موجه بوده است (دادگاه بدوی تشخیص داده بود که دشواری غیرمنتظره در تامین مالی پروژه، تاخیر در پروژه را توجیه نمی‌کند، حتی اگر این دشواری ناشی از اقدامات دولتی باشد).
4. سایر تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران
به جز موارد مطرح شده عوامل دیگری نیز ممکن است باعث تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران شوند. به‌عنوان‌مثال، تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه (به‌عنوان مثال بروز شرایط غیرقابل پیش‌بینی در حین خاکبرداری) ممکن است پیمانکار را محق به تمدید مدت کند حتی اگر هزینه‌های اضافی ناشی از آن قابل‌جبران نباشند.
تاخیرات ناشی از پیمانکاران جزء و یا تامین‌کنندگان معمولاً به‌عنوان تاخیر غیرموجه در نظر گرفته می‌شود. مسئولیت انجام تعهدات به‌موقع برعهده پیمانکار اصلی بوده و غیرقابل‌واگذاری است، بنابراین پیمانکار اصلی ریسک تأخیرهای ناشی از پیمانکاران جزء و تأمین‌کنندگان خود را می‌پذیرد. معمولاً پیمانکار حق دارد خسارات ارزیابی‌شده توسط کارفرما به دلیل تاخیرات آنها را از پیمانکاران جزء یا تامین‌کنندگان خود فراهم کند. بااین‌حال، تاخیر پیمانکار جزء یا تامین‌کننده در صورتی موجه است که اگر پیمانکار اصلی در این شرایط قرار می‌گرفت، تاخیرهای ناشی از آن موجه شناخته می‌شد. ورشکستگی یا مشکلات مالی معمولاً تاخیرات را توجیه نمی‌کند مگر اینکه کارفرما باعث آن شده باشد (جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انواع تاخیرات می‌توانید به مقاله نحوه دسته‌بندی تاخیرات در قرارداد مراجعه کنید).
5. تاثیر تاخیرات موجه و غیرموجه
اگر تاخیری موجه باشد و پیمانکار اعلان‌ها و هشدارهای لازم را در زمان مقرر به کارفرما ارسال کرده باشد و همچنین فعالیت موردنظر روی مسیر بحرانی پروژه قرار گرفته باشد، به‌عنوان تاخیرات مجاز پیمانکار تلقی شده و پیمانکار محق به دریافت تمدید مدت خواهد بود و از پرداخت خسارت تعیینی به کارفرما بابت تاخیر در تکمیل پروژه معاف خواهد شد (برای آشنایی بیشتر با خسارت‌های تعیینی به مقاله تعیین میزان خسارات تعیینی در صنعت ساخت مراجعه کنید).
در مقابل، اگر پروژه به دلیل تاخیر غیرموجه با تاخیر تکمیل شود، به معنای نقض تعهدات قراردادی توسط پیمانکار تلقی شده و مطابق با قرارداد پیمانکار مسئول جبران خسارات وارد شده به کارفرما از طریق پرداخت خسارت تعیینی خواهد بود.
6. اعلان و هشدار در قراردادها
حتی اگر تاخیری موجه باشد؛ اما پیمانکار طبق الزامات قرارداد اخطارهای کتبی برای کارفرما ارسال نکرده باشد ممکن است پیمانکار حق دریافت تمدید مدت برای آن تاخیر را از دست بدهد و در نتیجه مسئول تاخیر در تکمیل پروژه و جبران خسارات ناشی از آن تاخیر شناخته شود.
قراردادها ممکن است در خصوص نحوه ارسال اعلان‌ها توسط پیمانکار به‌صورت زیر عمل کنند (بسته به هر قرارداد شرایط میتواند متفاوت باشد):
الزامات ارسال اعلان: اگر پیمانکار هرگونه دستورالعمل، ابلاغیه یا دستور تغییری از سوی کارفرما دریافت کند که موجب تغییر در هزینه یا زمان موردنیاز برای تکمیل پروژه شود، باید فوراً (حداکثر تا 5 روز) و به‌صورت کتبی کارفرما را مطلع کند. این اعلان باید دستور تغییر موردنظر و تاثیرات ناشی از آن بر هزینه و زمان تکمیل پروژه را توصیف کند.
همچنین ظرف 14 روز پس از دریافت چنین دستوری، پیمانکار باید به‌صورت کتبی مستندات دقیق‌تر و با جزئیات بیشتر به کارفرما ارائه دهد که در آن موارد زیر توضیح داده شوند:
- برآورد افزایش یا کاهش هزینه پیمانکار ناشی از این دستور تغییر، شامل تمامی هزینه‌های مستقیم، غیرمستقیم
- برآورد افزایش یا کاهش زمان تکمیل پروژه به دلیل تغییر مذکور
- هزینه تخمینی ناشی از افزایش زمان
- هزینه احتمالی جبران هرگونه تاخیر زمانی
- توضیح اقداماتی که پیمانکار برای به‌حداقل‌رساندن تأثیر این تغییر بر افزایش هزینه‌ها یا تاخیر در برنامه زمان‌بندی انجام داده یا قصد انجام آنها را دارد.
پیمانکار موظف است پس از ارسال اعلان، حداکثر تلاش خود را برای کاهش تاثیرات منفی ناشی از دستور تغییر ابلاغ شده به کار گیرد.
اگر اعلان‌های کتبی موردنیاز در این بند توسط پیمانکار ظرف مدت تعیین‌شده (5 روز و 14 روز) ارائه نشود، این دستور تغییر به‌عنوان تغییری بدون اثر بر هزینه و زمان تکمیل پروژه تلقی خواهد شد و پیمانکار حق هرگونه ادعا برای دریافت تمدید مدت و یا جبران خسارت مالی را از دست خواهد داد.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران [مالی] چیست؟
2. چه عواملی باعث ایجاد تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران می‌شوند؟
3. مسئولیت طرفین قرارداد در برابر تاخیرات موجه غیرقابل‌جبران چیست؟
4. تاثیر تاخیرات موجه و غیرموجه بر تمدید مدت قرارداد و جبران خسارت چگونه است؟
[1] Excusable, Non-compensable Delays; Richard J. Long , P.E. , P.Eng.
