پایین بودن بهره‌وری در صنعت ساخت محرکی برای استفاده هرچه بیشتر از فناوری است تا بتوان با استفاده از فناوری‌های نوین مواردی را بهبود بخشید که شاید تیم‌های کاری قادر به انجام آن‌ها نباشند یا مجبور باشند زمان زیادی را صرف انجامشان کنند (در این مقاله به تعریف بهره‌وری در صنعت ساخت پرداخته شده است). بنابراین با توجه به نفوذ بیش از پیش فناوری در صنعت ساخت، مدیران ساخت نیز باید توانایی خود در زمینه‌ی فناوری و مدیریت آن را ارتقا دهند تا بتوانند به کارفرمایان برای بهبود پروژه‌هایشان کمک کنند. این مقاله به تعریف فناوری و بررسی نقش مدیر ساخت در مدیریت فناوری در پروژه‌های صنعت ساخت می‌پردازد.
1. تعریف فناوری در صنعت ساخت
طبق تعریف انجمن مدیریت ساخت آمریکا:
فناوری در صنعت ساخت عموما به سیستم‌ها، ابزارها، تجهیزات، ماشین آلات و نرم‌افزارهایی اشاره دارد که برای سازمان‌دهی و مدیریت داده‌ها، مصالح و سایر منابع به کار گرفته می‌شوند تا پروژه‌ی صنعت ساخت بهینه مدیریت شود.
استفاده از ابزارها و سیستم‌ها به علت پراکندگی به‌صورت جزیره‌ای به احتمال زیاد اثربخشی و کارایی لازم در پروژه را ایجاد نمی‌کند، در نتیجه به یکپارچگی‌ای نیاز است که چنین تعریف می‌شود:
یکپارچگی فناوری در پروژه به معنای استفاده از روش‌های خودکار یا نیمه خودکار برای تکمیل وظایف خاصی در پروژه است به نحوی که کیفیت، هزینه، زمان و ریسک‌ها مطلوب‌تر شوند.
فناوری باید وظایف را ساده‌تر کند و دقت و بهره‌وری را ارتقا دهد. رهبری مبتنی بر تفکر نوآورانه و بهره‌گیری از فناوری میتواند با صرفه‌جویی در زمان، افزایش پیش‌بینی‌پذیری و بهبود عملکرد، بهره‌وری و همکاری، ارزش قابل‌توجهی برای کارفرما ایجاد کند.
2. نقش مدیریت ساخت (CM) در مدیریت فناوری
مدیر ساخت باید به عنوان رهبر فکری و مشاور کارفرما در زمینه‌ی مدیریت فناوری عمل کند. برای این کار لازم نیست مدیرساخت حتما متخصص فناوری باشد، اما توانایی‌های زیر از مهمترین الزامات برای مدیرساخت در زمینه‌ی فناوری تلقی می‌شوند:
- گزینه‌های فعلی فناوری را بشناسد و آن‌ها را به خوبی درک کند؛
- افراد متخصص برای به کارگیری هر فناوری را بشناسد؛
- ابرروندهای حاکم بر دنیای فناوری را بشناسد و روند کلان آن‌ها را به خوبی درک کند؛
- درک مناسبی از پیامدهای اخلاقی در زمان استفاده از هر فناوری و اثرات مثبت و منفی آن داشته باشد.
3. ابزارهای کلیدی در مدیریت فناوری
برخی از مهمترین فناوری‌هایی که مدیر ساخت میتواند در تمام مراحل پروژه آن‌ها را به کار بگیرد عبارتند از:
1.3. هوش مصنوعی
هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های رایانه‌ای کارهایی را که انسان‌ها انجام می‌دهند، تکرار می‌کند (در این مقاله به راهکارهای هوش مصنوعی برای چالش‌های صنعت ساخت پرداخته شده است). بسیاری از متخصصان صنعت همچنین از اصطلاح «یادگیری ماشین» برای اشاره به مفاهیم هوش مصنوعی استفاده می‌کنند.
ابزارهای هوش مصنوعی از داده‌هایی که دریافت می‌کنند یاد می‌گیرند تا تلاش کنند تصمیم‌گیری‌ها و پیش‌بینی‌های دقیق‌تری در مورد هزینه‌ی پروژه، زمان‌بندی، ریسک و مواردی از این قبیل انجام دهند.
2.3. واقعیت افزوده (AR)/واقعیت مجازی (VR)
واقعیت افزوده ابزاری تعاملی است که لایه‌ای از اطلاعات دیجیتال را روی اشیای دنیای واقعی قرار می‌دهد، اما واقعیت مجازی کاربر را وارد یک محیط دیجیتال کاملا ساختگی می‌کند.
3.3. مدلسازی اطلاعات ساخت (BIM)
مدلسازی اطلاعات ساخت روشی برای ایجاد نمونه‌ی دیجیتال از مشخصه‌های کارکردی تسهیلات است که تیم پروژه میتواند برای تحلیل، مستندسازی، ارزیابی و بازنگری دائمی به شکل مجازی در سراسر فرایند طراحی و ساخت از آن استفاده کند (در این مقاله به اهمیت یادگیری BIM برای مدیران پروژه پرداخته شده است).
4.3. دوقلوی دیجیتال (Digital Twin)
دوقلوی دیجیتال یک مدل مجازی است که طی کل چرخه‌ی حیات پروژه به عناصر فیزیکی، اجزا و فرایندهای موجود در محل ساخت واقعی پروژه متصل می‌شود. دوقلوی دیجیتال از داده‌های لحظه‌ای و گذشته استفاده می‌کند و این‌گونه تصمیم‌گیری و شبیه‌سازی نتایج آینده برای تیم پروژه راحت‌تر می‌شود.
5.3. فتوگرامتری (Photogrammetry)
فتوگرامتری فرایندی است که از عکس‌های دارای هم‌پوشانی یک شیء یا منطقه استفاده می‌کند و آن‌ها را به مدل‌های دوبعدی یا سه‌بعدی تبدیل می‌کند.
4. مراحل مختلف مدیریت فناوری در پروژه‌ها شامل چه مواردی هستند؟
فرایند مدیریت فناوری در مدیریت پروژه شامل چندین مرحله است که به اطمینان از پیشرفت پروژه در مسیر درست کمک می‌کند. خلاصه وظایفی که در ادامه بررسی می‌شوند، برگرفته از فصل دهم اولین کتاب استاندارد مدیریت ساخت هستند. برای مطالعه جزئیات کامل این وظایف، می‌توانید به این کتاب مراجعه کرده و اطلاعات بیشتری کسب کنید.
1.4. خلاصه وظایف مدیر ساخت در مرحله پیش از طراحی
هدف از مرحله پیش از طراحی این است که کارفرما به دقت نقش فناوری در موارد زیر را مشخص کند و این وظیفه‌ی مدیر ساخت است که به کارفرما در رسیدن به این درک کمک کند. مواردی که در این مرحله انجام می‌شوند عبارتند از:
- تدوین منشور فناوری
- تعیین معیارهای فناوری در سند برنامه‌ی مدیریت پروژه
- انتخاب تیم طراحی
- انتخاب فناوری با توجه به روش اجرا و تحویل پروژه
2.4. خلاصه وظایف مدیر ساخت در مرحله طراحی
برای پروژه‌هایی که از مدلسازی اطلاعات ساخت استفاده می‌کنند، مدیر ساخت جلسه‌ای برگزار می‌کند تا درمورد استانداردهای مدلسازی اطلاعات ساخت پروژه و روش‌های اجرایی که در اسناد قرارداد در مرحله‌ی پیش از طراحی ایجاد شده‌اند، توضیحات لازم را ارائه و اجماع ایجاد کند. مواردی که در این مرحله انجام می‌شوند عبارتند از:
- بررسی اسناد طراحی
- کنترل اسناد
- روابط عمومی
- کنترل هزینه
3.4. خلاصه وظایف مدیر ساخت در مرحله‌ی تدارکات
مدیر ساخت باید به خاطر داشته باشد که هر روش اجرا و تحویل پروژه ممکن است به نحوی متفاوت از فناوری در مرحله‌ی تدارکات استفاده کند. مثلا یکپارچگی و مشارکت در زمینه‌ی فناوری معمولا در روش طراحی-مناقصه-ساخت با بیشترین دشواری مواجه است. مواردی که در این مرحله انجام می‌شوند عبارتند از:
- اسناد مناقصه
- بازاریابی پروژه
- نشست پیش از مناقصه یا پیش از طرح پیشنهادی
- قراردادها/موافقت‌نامه‌ها
- انتخاب پیمانکاران
4.4. خلاصه وظایف مدیر ساخت در مرحله‌ی ساخت
مدیر ساخت باید ذی‌نفعان را به مشارکت فعال تشویق کند و مطمئن شود که زبان قرارداد و محدوده‌ی کار مسئولیت‌های هر ذی‌نفع در ارتباط با فناوری (مانند کارفرما/بهره‌بردار، طراح/مشاور، پیمانکار اصلی و پیمانکاران جزء و...) را شرح داده باشد. مواردی که در این مرحله انجام می‌شوند عبارتند از:
- هماهنگی در محل اجرای پروژه
- مدیریت زمان
- درخواست اطلاعات، مدارک تسلیمی و تقشه‌های کارگاهی
- دستورات تغییر
- مصالح و تجهیزات تامین شده توسط کارفرما
5.4. خلاصه وظایف مدیر ساخت در مرحله‌ی پس از ساخت
مدیر ساخت باید مطمئن شود که تحویل پروژه به کارفرما انتظارات آن برای استفاده‌ی آتی از تسهیلات را برآورده می‌کند. مدیر ساخت باید آگاه باشد که کارفرما ممکن است درکی از ابزارها و داده‌های در دسترس نداشته باشد، بنابراین باید کارفرما را درمورد ابزارهای بالقوه، بازده سرمایه‌گذاری و چگونگی اولویت‌بندی این ابزارها راهنمایی کند. در صورت استفاده از مدلسازی اطلاعات ساخت، مدیر ساخت باید با تیم پروژه، کارگزار راه‌اندازی و تیم مدیریت تسهیلات کارفرما همکاری نزدیکی داشته باشد تا بتواند مشخص کند که این تیم‌ها برای مدیریت بهینه در آینده چه نیازهایی به مدل دارند.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. فناوری در صنعت ساخت چیست و چگونه بهره‌وری را بهبود می‌بخشد؟
2. مدیر ساخت چه مهارت‌هایی برای مدیریت فناوری نیاز دارد؟
3. ابزارهایی مانند BIM و هوش مصنوعی چه نقشی در پروژه‌های صنعت ساخت دارند؟
جایگاه این مبانی در موسسه ACEMI
در مؤسسه ACEMI، به‌منظور استانداردسازی مدیریت فناوری‌های دیجیتال در صنعت ساخت، دوره‌ای تخصصی برای اولین‌بار در کشور برگزار می‌کند. این دوره بر اساس جدیدترین فناوری‌های دیجیتال در این صنعت و با تکیه بر استانداردهای بین‌المللی، از جمله استاندارد انجمن مدیریت ساخت آمریکا (CMAA) که در سال 2023 منتشر شده است، طراحی شده است.
این دوره شامل دو بخش کلیدی است: در بخش اول، مدیریت داده، فناوری‌های نوین، حوزه‌های مختلف هوش مصنوعی (AI) و نحوه مواجهه سازمان‌های صنعت ساخت با تحولات فناوری آموزش داده می‌شود. بخش دوم که اهمیت ویژه‌ای دارد، به ارائه شیوه‌نامه مدیریتی این فناوری‌ها می‌پردازد. این شیوه‌نامه استاندارد، ابزاری ضروری برای مدیران ساخت کارگزار (CMA) است که به‌عنوان نمایندگان قانونی کارفرما در پروژه‌های ساخت، باید از مرحله پیش از طراحی تا پس از ساخت، مدیریت ساختارمند و استاندارد فناوری‌های دیجیتال را اجرا کنند.
[1] استاندارد مدیریت ساخت؛ راهنمای مدیریت پروژه‌های صنعت ساخت از دیدگاه مدیر ساخت. دکتر سید محمدرضا علوی‌پور
