در نوشتارهای پیشین به اهمیت و کاربردهای نرم‌افزار Navisworks اشاره کردیم و به این موضوع پرداختیم که نرم‌افزار Navisworks در ایجاد هماهنگی بیشتر، شبیه‌سازی مدل‌های ساخت و تجزیه و تحلیل کلی پروژه برای ایجاد مدیریت یکپارچه در پروژه‌های ساخت، ابزاری موثر و کارآمد است. علاوه بر این، درباره شبیه‌سازی بعد چهارم (4D) و اعمال بعد زمان در برنامه‌ریزی پروژه با کمک نرم‌افزار Navisworks نیز مطالب مهمی را بیان کردیم. اکنون در این نوشتار، به بررسی اجمالی شبیه‌سازی (5D) و اعمال بعد پنجم (هزینه) در برنامه‌ریزی پروژه‌ها خواهیم پرداخت، موضوعی که در مقاله‌ای توسط آقای Lu و همکاران در سال 2015 مورد بررسی قرار گرفته است ([1]).
1. آشنایی با بعد هزینه و یا بعد پنجم (5D) در مدلسازی اطلاعات ساخت
صنعت ساخت با توجه به پیچیدگی‌های فراوانی که دارد، به جایگاهی برای رخداد ریسک‌های فراوان تبدیل شده است. یکی از مهم‌ترین ریسک‌ها موضوع تامین مالی و مدیریت هزینه در پروژه می‌باشد که یکی از ارکان اصلی در مدیریت پروژه‌ها نیز است.
با توجه به گزارشات بین‌المللی، بیش از 60٪ از ورشکستگی پیمانکاران صنعت ساخت عمدتا به عوامل اقتصادی بر می‌گردد. بیشتر شرکت‌های ساختمانی به دلیل کمبود نقدینگی در حمایت از فعالیت‌های روزمره خود به دلیل مدیریت ناکافی منابع، شکست می‌خورند. عدم توجه کافی به مدیریت هزینه‌های پروژه ممکن است منجر به جریان نقدی ناکافی شود و بنابراین پایداری یک پروژه را تضعیف کند. مطالعات زیادی برای تحلیل جریان‌های نقدی پروژه‌ها انجام شده است. جریان‌های نقدی از ورود و خروج پول نقد تشکیل شده است. ورودی وجه نقد معمولا نتیجه پرداخت‌های پیشرفت در پروژه است که پیمانکاران از مالکان دریافت می‌کنند. خروج وجه نقد که توسط پیمانکار صورت می‌پذیرد و هزینه‌هایی مانند: مصالح، نیروی کار، ماشین‌آلات و تجهیزات، پرداخت‌های پیمانکاران فرعی و بالاسری پروژه را شامل می‌شود. یکی از شکاف‌های اصلی که در جریان‌های نقدی پروژه‌های صنعت ساخت وجود دارد، فاصله‌های زمانی پرداخت هزینه‌های صورت گرفته توسط مالک به پیمانکار و البته میزان حسن انجام اخذ شده می‌باشد که اگر به طور مناسب مدیریت نشود، میتواند پروژه را با شکست روبرو نموده و همچنین پیمانکار را به ورشکستگی نزدیک کند. اهمیت این موضوعات تا حدی است که نه تنها انتخاب یک طرح بهینه تامین مالی در کنار تجزیه و تحلیل شبکه جریان‌های نقدینگی از مسائل مهم برای ذینفعان تلقی می‌گردد، بلکه اهمیت بیشتری نیز برای پیمانکاران خواهد داشت.
از این رو و به جهت مدیریت مناسب پروژه‌ها از نظر مالی، یکپارچه‌سازی اطلاعات زمان و هزینه اهمیت فراوانی دارد. اما این یکپارچه‌سازی اطلاعات زمان و هزینه، در گذشته توسط روش‌های سنتی صورت می‌گرفت. در واقع، روش‌های سنتی نیاز به ادغام دستورالعمل‌ها و اطلاعات مالی دارند که این فرایندی بسیار زمان بر است. برآورد رایانه‌ای با روش یکپارچه هزینه و برنامه زمان‌بندی که شامل یک برنامه زمان‌بندی دقیق از پروژه می‌باشد، میتواند این موضوع را به شکل مناسبی تسهیل نماید. با این حال، برنامه زمان‌بندی و هزینه‌های پروژه به طور موثر با یکدیگر ادغام نشده‌اند.
این مشکلات در حالی وجود دارد که استفاده از یک سیستم مبتنی بر تکنولوژی مدلسازی سه بعدی مرتبط با برنامه زمان‌بندی (BIM-4D) و اطلاعات هزینه (BIM-5D)، میتواند این فرایند را به‌صورت خودکار تنظیم نموده و ریسک‌های پیمانکار را تا حد زیادی کاهش دهد. از طرف دیگر، با دستیابی به پیشرفت‌های فنی، به ویژه مدلسازی اطلاعات ساختمان (BIM)، می‌توان روند دستی را بهبود بخشید.
مدل‌های BIM شامل اطلاعات زیادی از اجزا و جزئیات مدل هستند و می‌توانند با برنامه زمان‌بندی و اطلاعات هزینه یکپارچه شوند تا BIM پنج بعدی (5D) ایجاد شود.
2. چارچوب ساختار مدل (5D) برای تصمیم‌گیری‌های مالی در پروژه‌ها
با استفاده از مدل‌های BIM، پیمانکاران قادر به مقایسه سریع سناریوهای متنوع جریان وجه نقد برای هر مدل هستند که به طور بالقوه برای تصمیمات مهندسی ارزش و استراتژی‌های پیشنهادات مناقصه مفید است. این نشان‌دهنده نیاز به یک چهارچوب جامع مبتنی بر (BIM-5D) است که میتواند جریان واقعی وجه نقد را تحلیل کرده و از بودجه پروژه برای پروژه‌های صنعت ساخت پشتیبانی کند.
حال اگر بخواهیم به ساختار (BIM-5D) برای تصمیم‌گیری‌های مالی در پروژه‌ها بپردازیم، شبکه جریان‌های نقدینگی پروژه و تصمیم‌گیری مالی در این بخش اهمیت بیشتری دارد که چهارچوب آن شامل چهار مورد است:
الف- تهیه مدل (5D)
ب- محاسبه شبکه جریان نقدینگی ورودی
ج- محاسبه جریان نقدینگی خروجی
د- تامین مالی پروژه
در ادامه به ارائه توضیحات مختصری در رابطه با چهار مورد فوق می‌پردازیم:
الف- تهیه مدل (5D):
با توجه به شکل (1)، به منظور آماده‌سازی مدل (BIM-5D) چهار مرحله اصلی مورد نیاز است که در ادامه به شرح آن‌ها پرداخته شده است.
- تولید مدل BIM: مدل BIM یک نمایش دیجیتالی از خصوصیات فیزیکی و عملکردی یک مدل است که شامل اطلاعات هندسی و معنایی به عنوان پایه شبیه‌سازی (5D) است. اطلاعات معنایی اطلاعات مادی را فراهم می‌کند، در حالی که اطلاعات هندسی، مقادیر متره (Quantity Take-Off) دقیق اشیا را فراهم می‌کند. پیمانکار قادر خواهد بود تا به محض دریافت مدل BIM، از چهارچوب مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل جریان وجوه نقد استفاده کند. دقت و سطح جزئیات تجزیه و تحلیل جریان وجه نقد به LOD مدل BIM و دقت پایگاه‌های اطلاعاتی خارجی، از جمله اطلاعات برنامه زمان‌بندی و هزینه بستگی دارد.
- استخراج متره: بسیاری از ابزارهای نرم‌افزاری مانند (Vico Office، Autodesk Quantity Takeoff ، Autodesk Navisworks و...) از استخراج متره از اجزا موجود درمدل (BIM-3D) پشتیبانی می‌کنند. شکل (2) گردش کار را برای محاسبه استخراج متره یک پروژه نشان می‌دهد. بسیاری از ابعاد مقادیر مولفه‌ها مانند طول، عرض، ضخامت، مساحت و حجم را می‌توان توسط نرم‌افزارهای موجود تخمین زد.
- برنامه‌ریزی داده‌ها و جمع‌آوری مقادیر متره استخراج شده: سپس لیست (QTO) با اطلاعات مربوط به منابع استخراج شده از مدل BIM را می‌توان به پایگاه داده برنامه خارجی برای محاسبه برنامه پروژه پیوند داد. شکل (3) نمونه‌ای از برنامه‌ریزی مبتنی بر BIM را نشان می‌دهد و اصطلاحات مربوطه را توضیح می‌دهد.
- هزینه داده‌ها و برنامه‌ریزی لیست داده‌های جمع‌آوری شده: با پیوند دادن فهرست (QTO) بارگذاری شده در برنامه با پایگاه داده خارجی شامل تجهیزات، نیروی انسانی و هزینه مصالح می‌توان توزیع هزینه مستقیم در برنامه پروژه را تخمین زد. برخی دیگر از موارد هزینه مانند بالابرها، جرثقیل‌ها و داربست‌ها که نمی‌توانند به طور مستقیم با هر یک از اجزای ساخت مرتبط شوند، نیز باید در نظر گرفته شده و همچنین برخی از هزینه‌های غیرمستقیم (بالاسری پروژه) مانند نظارت، هزینه‌های پاکسازی، بیمه و... نیز باید برای محاسبه هزینه کل پروژه لحاظ شوند. سپس فایل جدول زمانی میتواند به‌روز شده تا شامل اطلاعات هزینه گردیده و برای ایجاد مدل (BIM-5D) و در نتیجه شبیه‌سازی 5D، به بستر نرم‌افزاری وارد گردند.
ب- محاسبه شبکه جریان نقدینگی ورودی:
نوع قرارداد، برنامه زمان‌بندی و طرح پرداخت در ورودی جریان نقدینگی تأثیر بسیار زیادی دارد. این موارد باید به شکل موثری شناسایی شده و در محاسبه شبکه جریان نقدینگی لحاظ گردند.
ج- محاسبه جریان نقدینگی خروجی:
مدل (BIM-5D) فقط میتواند هزینه روزانه در سایت ساخت را منعکس کند. این مدل نمی‌تواند جریان واقعی خروج نقدینگی پیمانکار را نشان دهد (زیرا به طور مثال برخی از پیش پرداخت‌ها باید در زمان سفارش به تأمین‌کننده پرداخت شود). به منظور محاسبه مقدار واقعی جریان خروج پول نقد و زمان‌بندی منابع، باید الگوی پرداخت واقعی تجهیزات، مصالح و هزینه‌های نیروی انسانی تجزیه و تحلیل شود.
د- تامین مالی پروژه:
همه پروژه‌ها نیاز به تأمین مالی دارند و هیچ پروژه‌ای بدون منابع مالی کافی پیشرفت نمی‌کند، به همین جهت برای پیشبرد اهداف پروژه و همچنین تعیین ساختار مناسب برای (BIM-5D)، باید موضوع تامین مالی به طور قابل توجهی مد نظر قرار گیرد. به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که مدلسازی اطلاعات ساخت، برای کاهش هزینه‌ها و کاهش زمان پروژه‌ها بسیار مفید بوده و می‌توان با انجام فرایند یکپارچه‌سازی در بخش‌های مختلف پروژه، ریسک‌ها و عدم قطعیت‌های پروژه را تا حد زیادی کاهش داد و شناخت مناسبی نسبت به پروژه حتی قبل از مراحل ساخت، در اختیار پیمانکاران و کارفرمایان قرار داد.
به پیوست نیز یک مقاله با عنوان (یک چهارچوب تصمیم‌گیری مالی برای پروژه‌های ساختمانی مبتنی بر مدلسازی اطلاعات 5D ساختمان (BIM))، جهت مطالعه بیشتر قرار داده شده است.
جایگاه مدلسازی اطلاعات ساخت (BIM) و مدیریت مالی در آموزش‌های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ای در سطح مهارت‌های سخت با عنوان (یکپارچه‌سازی مدیریت زمان و هزینه با استفاده از Navisworks و Synchro) ارائه شده است که به صورت کامل ایجاد ابعاد (4D) و (5D) را روی مدل‌های (BIM) فراهم می‌سازد. اما باید توجه نمایید که قبل از حضور در این دوره، باید پیشنیازهای ساختارهای مالی و هزینه‌ای را که این ساختارهای نرم‌افزاری و البته BIM-5D بر آن منطبق هستند را فراگرفته و بعد از فراگیری کلیه ساختارهای برآورد و مدلسازی شبکه جریان نقدینگی پروژه و سازمان، وارد این دوره گردید. مبانی که در دوره ای با عنوان (مدیریت یکپارچه مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمان‌های پروژه محور) ارائه می‌گردد.
[1] Lu, Q. Won, J. Cheng, J. (2015). A financial decision making framework for construction projects based on 5D Building Information Modeling (BIM). International Journal of Project Management
دانلود جزئیات این مقاله
