به جهت افزایش رقابت‌پذیری، سازمان‌ها نیازمند کاهش هزینه‌ها با الگوی بهبود کیفیت در ارائه خدمات خود هستند. این موضوع، بخصوص در شرایط کمبود منابع مالی میتواند موضوعی مهم‌تر بوده و سازمان‌ها را از لحاظ رقابت‌پذیری در وضعیت بهتری قرار دهد. اما آیا این اتفاق تاکنون به شکل مؤثری در دنیا رخ‌داده است؟ هنری فورد (Henry Ford) را می‌توان به‌عنوان اولین شخصی معرفی کرد که در سال 1913 میلادی در هایلند پارک (Highland Park)، فرایند تولید را یکپارچه نمود. فورد موفق شد تمام گام‌های تولید را با استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز، ساخت و مونتاژ قطعات، بر اساس توالی فرایند تولید، در چند دقیقه انجام داده و قطعات باکیفیت مناسب را به‌صورت مستقیم به خط مونتاژ انتقال دهد. فورد با این روش یک تحول انقلابی در سیستم تولید آمریکا ایجاد کرد. تفکری که بعدها به‌عنوان تفکر ناب شناسایی شده و اصول آن (اصول ناب) در پروژه‌ها و صنعت ساخت نیز وارد شد.
شکل‌گیری تفکر ناب (Lean)
بعد از جنگ جهانی دوم، شخصی به نام ای جی تویودا (Kiichiro Toyoda) که در ابتدا در زمینه تولید ماشین‌آلات نساجی در ژاپن مشغول به فعالیت بود، باتوجه‌به نیاز کشورش ژاپن اقدام به انجام کاری متفاوت نمود. تویودا در آن زمان به وسایل نقلیه موتوری به همراه مهندس خود به نام (Taiichi Ohno) برای تحقیق و بررسی صنعت خودرو و کسب تجربه به کشور آمریکا سفر کرد.
آنها بعد از بررسی‌های فراوان و مقایسه وضعیت خود با شرکت‌های فعال در کشور آمریکا و سیستم تولیدات انبوه در این کشور، به شیوه جدیدی از تولید دست پیدا کردند که امروزه این شیوه را به نام تفکر ناب (Lean) می‌شناسیم. آنها به این نکته دست یافتند که با ایجاد یک‌سری از نوآوری‌های ساده، می‌توان فرایند تولید را بهبود بخشید و تنوع گسترده‌ای از محصولات را با ایجاد ارزش، کیفیت بالا و حذف اتلافات ارائه نمود. بعد از آن بود که آنها این تفکر را در شرکت خود با نام تویوتا (Toyota) پیاده‌سازی کردند. شرکت تویوتا، پیشرو تفکر ناب در جهان، امروزه به‌عنوان یکی از بزرگترین خودروسازان جهان از نظر فروش محصول تبدیل شده است. نتیجه تفکر ناب (Lean) در شرکت تویوتا با موفقیت آن شرکت همراه بوده که باعث گردید از رقیب‌های قدرتمند و قدیمی خود پیشی گیرد.
شکل 1. تاریخچه تفکر ناب (Lean)
1. اهداف تفکر ناب (Lean)
سیستم ناب به جهت دستیابی به اهداف موردنظر خود به طور مؤثر توسعه یافت. این اهداف عبارت‌اند از:
- بهترین کیفیت محصول
- کمترین هزینه در تولید محصول
- کوتاه‌ترین زمان تولید محصول
- حذف ضایعات در مراحل تولید
- ایجاد ارزش در محصول
امروزه این تفکر در بسیاری از کشورها و در بسیاری از مسائل، بخصوص پروژه‌های صنعت ساخت مورداستفاده قرار میگیرد.
2. پیاده‌سازی اصول تفکر ناب (Lean)
برای پیاده‌سازی تفکر ناب (Lean)، باید گام‌هایی در بخش‌های مختلف طی شود تا ما را به تفکر ناب در سازمان رسانده و مزایای رقابت‌پذیری بالا را به همراه داشته باشد. این گام‌ها در ادامه شرح داده شده‌اند.
- شناسایی ارزش (Identify Value): تفکر ناب با اصل ایجاد ارزش آغاز می‌شود که این ارزش تنها از سوی مشتری مشخص خواهد شد.
- ترسیم جریان ارزش (Map the Value Stream): در اصل دوم باید جریان ارزش شناسایی شده و همه مراحل موجود در جریان ارزش برای تمامی خانواده‌های محصولات تولیدی مشخص گردد. درصورتی‌که فعالیت‌ها در این فرایند ایجاد ارزش ننمایند، در صورت غیرضروری بودن، حذف شده و در صورت ضروری بودن، بهبود می‌یابند.
- ایجاد جریان (Create Flow): در اصل سوم باید کلیه مراحل ایجاد ارزش به ترتیب و بدون ایجاد وقفه دنبال شده تا نتیجه نهایی (محصول باکیفیت) ایجاد شود. در این مسیر حذف اتلافات نقش کلیدی را ایفا می‌نماید.
- ایجاد ساختار کشش (Establish Pull): در اصل چهارم با برنامه‌ریزی به سبک Pull مواجه بوده و فرایند ایجاد شده در گام سوم باید به‌صورت جریان واحد و سبک برنامه‌ریزی Pull اجرا شود.
- بهبود دائمی و حرکت به سمت کمال (Seek Perfection): در اصل پنجم باید پیوسته به دنبال بهبود بود تا بتوان همیشه با استفاده از کمترین هزینه، به بهترین کیفیت و کمترین اتلافات دست پیدا نمود. این همان مفهوم بهبود دائم (Continuous Improvement) برای حرکت به سمت کمال است.
شکل 2. گام‌های پیاده‌سازی تفکر ناب (Lean)
اینکه این مبانی چگونه میتوانند در پروژه‌ها و بخصوص در پروژه‌های صنعت ساخت به کمک ما بیایند، موضوعی است که در مقالات بعدی به آنها پرداخته شده است.
جایگاه مبانی ارائه شده درآموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ای در سطح مهارت‌های سخت با عنوان اجرا و مدیریت پروژه به روش اصول ناب ارائه شده است که به‌صورت کامل و جامع روش پیاده‌سازی اصول ناب در پروژه‌های صنعت ساخت را ارائه می‌دهد. قابل‌ذکر است که پیش‌نیاز این دوره، دوره‌ای با عنوان فرایند یکپارچه برنامه‌ریزی، زمان‌بندی، ارزیابی و کنترل پروژه است. کلیه آموزش‌ها در این مؤسسه به نحوی ارائه خواهند شد که به‌صورت اجرایی قابلیت پیاده‌سازی این ساختارها در پروژه‌ها وجود داشته باشد. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دوره‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
