اگر ندانیم کاری که انجام دادهایم واقعاً نتیجه داده یا نه، چطور میتوانیم تصمیمهای درستی بگیریم؟
این پرسش برای پیمانکاران صنعت ساخت صرفاً یک دغدغه تئوریک نیست؛ بلکه نقطه شروع بسیاری از شکستهاست. پروژههایی که از بودجه خارج میشوند، زمانبندیهایی که به هم میریزد یا تیمهایی که گرفتار دوبارهکاری میشوند، در اثر نبود سنجش مؤثر عملکرد شکل میگیرند. در مقاله 5 اصل کلیدی تدوین برنامه زمانبندی پروژههای ساخت با رویکرد مهندسی به همکاری میان تخصصها و کنترل تغییرات پرداخته شده است.
در دنیایی که همزمان باید چندین پروژه را مدیریت کرد، تنها ابزار واقعی برای حفظ کنترل و ایجاد سودآوری، پایش مستمر شاخصهای کلیدی عملکرد (Key Performance Indicators - KPIs) است؛ همان مرزی که بین یک پیمانکار پیشرو و سازمانی که صرفاً در حال بقاست، تفاوت ایجاد میکند.
این شاخصهای کلیدی ابزار ضروری پیمانکاران برای پایش جریان نقدینگی، سودآوری و هزینهها و درآمدها متوازن و قابل پیشبینی هستند. بهجای اتکا به حدسوگمان یا بررسی دیرهنگام ماندهحسابها، دادههای دقیق و بهروز ارائه میدهند تا تصمیمگیریها بهموقع، آگاهانه و پیشگیرانه باشد، پیش از آنکه یک بیتوجهی ساده به بحرانی پرهزینه تبدیل شود.
1. شاخصهای کلیدی عملکرد در صنعت ساخت
پیش از هر چیز باید دانست که شاخصهای کلیدی عملکرد (KPIs) به مقادیر قابل سنجشی گفته میشود که میزان موفقیت یک شرکت در دستیابی به اهدافش را نشان میدهند. در صنعت ساخت، این شاخصها میتوانند طیفی از آمارهای ایمنی، نرخ تکمیل پروژهها، عملکرد بودجهای تا وضعیت کلی مالی را در بر بگیرند.
اما نکته اینجاست: شاخصهای عملکرد در صنعت ساخت، با سایر صنایع متفاوتاند. برخلاف حوزههایی مانند خردهفروشی یا نرمافزار که محصولات استاندارد و چرخه درآمدی مشخصی دارند، پروژههای ساخت اغلب بلندمدت، پیچیده و شامل اجزای متحرک متعددی هستند. این پروژهها معمولاً محوریت پروژهای دارند و به شدت وابسته به جریان نقدینگی هستند؛ به همین دلیل، تعیین یک چهارچوب واحد برای سنجش موفقیت در همه پروژهها کار دشواری است.
شاخصهای کلیدی عملکرد در صنعت ساخت به پیمانکاران کمک میکنند تا پیشرفت خود را به سمت اهداف مشخص اندازهگیری کنند. در این صنعت، این اهداف میتواند شامل پایبندی به زمانبندی، حفظ ایمنی در محل کار یا دستیابی به اهداف سودآوری خاص باشد. شاخصهای مناسب، نقاط قوت و ضعف عملکرد را نشان داده و تصمیمگیریهای مطمئنتری را ممکن میسازند.
یافتن شاخصهای مناسب، همان مسیری است که به سازندگان امکان میدهد تصویری جامع از وضعیت پروژهها داشته باشند و اهداف کلی را به نتایجی قابل اندازهگیری و مدیریتپذیر تبدیل کنند (مطالعه مقاله نقش شاخصهای کلیدی عملکرد (KPIs) درکنترل پروژه در راستا پیشنهاد میشود).
2. شاخصهای مالی در صنعت ساخت
همانطور که از نام آنها پیداست، شاخصهای مالی به پیمانکاران کمک میکنند تا عملکرد مالی کسبوکار خود را ارزیابی کنند. بهجای بررسی سود کلی در پایان سال، این شاخصها اطلاعات مالی را به بینشهایی قابل پیگیری و تحلیلپذیر تبدیل میکنند. برخی از قابلیتهای این شاخصها شامل موارد زیر است:
- نمایش میزان موفقیت مالی هر پروژه، تیم یا واحد سازمانی.
- بررسی اینکه آیا جریان نقدینگی فعلی توان پاسخگویی به نیازهای آتی مانند پرداخت حقوق، خرید مصالح یا تجهیزات را دارد.
- شناسایی بخشهایی از کسبوکار که سودآوری بالایی دارند یا در حال هدر دادن منابع هستند.
3. مزایای شاخصهای مالی برای شرکتهای پیمانکاری
اگرچه دانستن اعداد و ارقام مهم است، اما تحلیل آنها و طراحی استراتژی مبتنی بر دادهها مهارتی کاملاً متفاوت است، مهارتی که دادههای خام را به رشد واقعی کسبوکار تبدیل میکند.
برخی از مزایای کلیدی استفاده از شاخصهای مالی در صنعت ساخت عبارتاند از:
- بهبود مدیریت جریان نقدینگی:
با پایش دقیق ورودیها و خروجیهای مالی، امکان شناسایی تاخیرهای پرداخت، پیشبینی نیازهای مربوط به حقوق کارکنان و اجتناب از بحرانهای پایان ماه فراهم میشود (مطالعه مقاله مدیریت جریان نقدینگی در زمان رکود اقتصادی در این زمینه پیشنهاد میگردد).
- تشخیص زودهنگام مشکلات و کاهش ریسک:
شاخصهای مالی، هشدارهای اولیهای فراهم میکنند تا از تبدیل چالشهای کوچک به بحرانهای پرهزینه جلوگیری شود. در مقاله نحوه ارزیابی ریسک سازمانهای فعال در صنعت ساخت چالشهای عملکردی در این حوزه مورد بررسی قرار گرفتهاند.
- تخصیص مؤثرتر منابع:
با شناسایی پروژههای سودآور، میتوان منابع انسانی، مصالح و ماشینآلات را بهگونهای هدفمند و مؤثر تخصیص داد؛ بهطوریکه از هدررفت منابع جلوگیری شده و بهرهوری افزایش یابد.
- افزایش دقت در پیشنهاد قیمت مناقصه:
با اتکای بر شاخصهای معتبر، فرایند برآورد هزینهها از حالت حدسوگمان خارج شده و امکان ارائه پیشنهادهای رقابتی با حفظ سودآوری فراهم میگردد.
- تقویت برنامهریزی مالی:
زمانی که شیوه کسب، خرج و رشد سرمایه درک شود، امکان هدفگذاری هوشمندانهتر و تامین منابع مالی آسانتر خواهد شد.
4. شاخصهای مالی کلیدی
این موضوع هسته اصلی این مقاله را تشکیل میدهد. بدیهی است که بررسی روزانه تمام اعداد و دادههای موجود در نرمافزار حسابداری ضرورتی ندارد، اما پایش مستمر پنج شاخص کلیدی مالی، تصویری شفاف، قابل اتکا و منسجم از عملکرد مالی، توازن پروژه و پایداری بلندمدت کسبوکار ارائه میدهد. چه یک شرکت پیمانکاری کوچک باشید و چه در مسیر رشد و توسعه سریع قرار داشته باشید، تمرکز بر این شاخصها میتواند تفاوتی بنیادین میان تصمیمگیری بر اساس حدس و گمان و حرکت هدفمند بهسوی رشد واقعی ایجاد کند.
1.4. نرخ رشد درآمد
نرخ رشد درآمد نشان میدهد که میزان درآمد کسبوکار طی یک بازه زمانی مشخص (ماه به ماه، فصل به فصل یا سال به سال) چقدر افزایش یافته است.
- اهمیت این شاخص برای پیمانکاران:
در صنعتی پروژهمحور مانند ساخت، درآمد معمولاً نوسان دارد. پایش این شاخص، امکان شناسایی زودهنگام روندهای رشد یا کاهش درآمد را فراهم میکند و فرصت کافی برای تعدیل استراتژیها، تخصیص مجدد منابع یا بازنگری در تلاشهای فروش را ایجاد مینماید. نرخ رشد سالم همچنین هنگام برنامهریزی برای جذب سرمایه یا توسعه عملیات موجود، اطلاعات مهم و ضروری محسوب میشود.
- فرمول محاسبه:
مثال:
اگر درآمد شما در فصل اول سال ۵۰۰,۰۰۰ دلار بود و در فصل دوم به ۶۰۰,۰۰۰ دلار رسید، نرخ رشد درآمد شما در این بازه زمانی ۲۰٪ افزایش یافته است.
نکته: بر روی یک بازه زمانی خاص تکیه نکنید. این شاخص باید در چند دوره مختلف پایش شود و با استانداردهای صنعت مقایسه گردد تا عملکرد شما در بستر واقعی خود ارزیابی شود.
2.4. حاشیه سود
حاشیه سود نشان میدهد که به ازای هر دلار درآمد کسبشده، چه مقدار سود واقعی به دست آمده است. در صنعت ساخت، این شاخص میزان کارآمدی تبدیل درآمد به سود پس از پوشش تمامی هزینههای پروژه و هزینههای بالاسری را اندازهگیری میکند (مطالعه مقاله 9 چالش و راهکار کلیدی برای مدیریت هزینه پروژه، در این زمینه توصیه میشود).
- اهمیت این شاخص برای پیمانکاران:
ممکن است دو پروژه درآمدی مشابه داشته باشند، اما یکی به دلیل برنامهریزی ضعیف یا پیشنهاد قیمت پایین، دچار کسری نقدینگی شود. حاشیه سود اطمینان میدهد که تنها پرمشغله بودن کافی نیست، بلکه باید سودآوری واقعی وجود داشته باشد.
- فرمول محاسبه:
مثال:
اگر درآمد شما ۷۰۰,۰۰۰ دلار باشد و سود خالص ۱۰۵,۰۰۰ دلار، به ازای هر دلار درآمد، ۱۵ سنت سود کسب شده است (حاشیه سود 15 درصدی).
نکته: حاشیه سود ناخالص و خالص را جداگانه پایش کنید. حاشیه سود ناخالص نشاندهنده کارآمدی در اجرای پروژه است، در حالی که حاشیه سود خالص، سودآوری کلی کسبوکار پس از کسر همه هزینهها را نشان میدهد.
3.4. بازگشت سرمایه (ROI)
بازگشت سرمایه، میزان بازده حاصل از مبلغ سرمایهگذاریشده در پروژه، ابزار یا هر سرمایهگذاری دیگر را اندازهگیری میکند. این شاخص هنگام تصمیمگیری درباره خرید تجهیزات جدید، اجرای کمپین بازاریابی یا پذیرش پروژههای پرریسک بسیار مفید است. در مقاله تحول دیجیتال در شرکتهای صنعت ساخت و استراتژی تسریع نرخ بازگشت سرمایه به راهکارهایی درجهت سرعت بخشیدن به نرخهای بازگشت سرمایه در این حوزه پرداخته شده است.
- اهمیت برای پیمانکاران:
در صنعت ساخت، هزینههای مستمری برای داراییها مانند مصالح، ابزارها، نرمافزارها و پیمانکاران جزء صرف میشود. شاخصROI) -Return on Investment) مشخص میکند آیا این هزینهها ارزشمند بودهاند یا خیر.
- فرمول محاسبه:
مثال:
اگر ۲۰,۰۰۰ دلار برای یک ابزار مدیریت پروژه جدید هزینه شده و این ابزار به کسب ۳۵,۰۰۰ دلار درآمد جدید کمک کرده باشد، نزخ بازگشت سرمایه برابر با ۷۵٪ خواهد بود.
نکته: از ROI نه تنها برای سرمایهگذاریهای مالی، بلکه برای ارزیابی ارزش پروژه نیز استفاده شود. سود مورد انتظار را با زمان و منابع صرف شده مقایسه نمایید.
4.4. جریان نقدینگی (Cash Flow)
جریان نقدینگی، جریان واقعی سرمایه به داخل و خارج کسبوکار را در یک بازه زمانی نشان میدهد. این شاخص نه فقط صورتوضعیتهای صادرشده، بلکه پرداختهای واقعی را نیز در نظر میگیرد. با توجه به تاخیرهای رایج در پرداختها در صنعت ساخت، این شاخص بسیار حیاتی است (مطالعه مقاله مدلسازی شبکه جریان نقدینگی (Cash Flow) در پروژههای ساخت دراین راستا توصیه میگردد).
- اهمیت برای پیمانکاران:
ممکن است پروژهای روی کاغذ سودآور به نظر برسد، اما به دلیل کمبود نقدینگی، عملیات متوقف شود. جریان نقدینگی منفی میتواند کسبوکار را فلج کند، حتی اگر از نظر حسابداری سودآور باشد.
- فرمول ساده:
مثال:
اگر ۱۲۰,۰۰۰ دلار درآمد حاصل از صورتوضعیت باشد و ۱۰۰,۰۰۰ دلار برای نیروی کار، مصالح و بالاسری در یک بازه زمانی هزینه شده باشد، جریان نقدینگی در آن بازه زمانی مثبت ۲۰,۰۰۰ دلار است.
نکته: از نرمافزارهای پایش جریان نقدینگی واقعی به ازای هر پروژه استفاده کنید. این کار به شناسایی گلوگاهها، صورتوضعیتهای پرداختنشده و کاهشهای فصلی پیش از بروز مشکلات کمک میکند (برای کسب اطلاعات بیشتر به دوره مدلسازی جریان نقدینگی پروژه در Primavera P6 و Excel به کمک یک مثال موردی مراجعه نمایید).
5.4. سرمایه در گردش (Working Capital)
این شاخص مالی، میزان وجه نقد و داراییهای جاری قابل استفاده برای اجرای عملیات روزمره را نشان میدهد و بیانگر توانایی شرکت در پوشش تعهدات کوتاهمدت است.
چرا سرمایه در گردش برای شرکتهای پروژهمحور اهمیت دارد؟
پروژهها اغلب مستلزم انجام پرداختهای اولیه برای خرید مصالح، اجاره تجهیزات یا دریافت مجوزها هستند؛ هزینههایی که معمولاً پیش از دریافت هرگونه وجه از کارفرما اتفاق میافتد. در چنین شرایطی، سرمایه در گردش مثبت این امکان را فراهم میکند که شرکت بتواند این تعهدات مالی را بهموقع و بدون نیاز به استقراض یا به تاخیر انداختن سایر پرداختها انجام دهد. این شاخص، توانمندی مالی شرکت در مدیریت پیشپرداختها و حفظ جریان منظم عملیات پروژه را نشان میدهد. مطالعه مقاله 5 نکته کلیدی برای کاهش هزینههای پروژههای تجاری جهت آشنایی با راهکارهایی برای افزایش بهرهوری از مرحله طراحی تا اجرا پیشنهاد میگردد.
مثال کاربردی:
اگر داراییهای جاری شما (مثل وجه نقد، حسابهای دریافتنی و ...) ۳۰۰,۰۰۰ دلار و بدهیهای جاریتان (مثل حسابهای پرداختنی، وامهای کوتاهمدت و ...) ۲۲۰,۰۰۰ دلار باشد، سرمایه در گردش برابر با:
۸۰,۰۰۰ دلار خواهد بود. یعنی شرکت شما حاشیهای امن برای پوشش تعهدات کوتاهمدت خود دارد.
نکته: اگر سرمایه در گردش شما منفی شود (یعنی بدهیهای کوتاهمدت از داراییهای جاری بیشتر شود)، باید:
- سرمایهگذاریهای جدید را متوقف کنید،
- و روی بهبود فرایند وصول مطالبات و جریان نقدینگی تمرکز کنید.
5. چگونه عملکرد پروژههای صنعت ساخت را ارزیابی کنیم؟
برای ارزیابی درست، باید ترکیبی از شاخصهای مالی، عملیاتی و کیفی را بررسی کنید. به طور مثال:
- چند درصد پروژهها بهموقع تحویل داده میشوند؟
- وضعیت جریان نقدینگی شرکت چطور است؟
- آیا سودآوری در سطح مطلوب قرار دارد؟
این دادهها به شما کمک میکنند بفهمید پروژهها در چه وضعیتی هستند و در چه بخشی نیاز به اصلاح یا توجه بیشتر دارند.
6. چگونه میتوان امور مالی را در پروژههای ساختی کنترل کرد؟
پیگیری مالی پروژههای صنعت ساخت شامل پایش ۵ شاخص کلیدی مالی است: نرخ رشد درآمد، حاشیه سود، بازگشت سرمایه، جریان نقدینگی و سرمایه در گردش. بیشتر تیمها از صفحات گسترده، ابزارهای حسابداری یا نرمافزارهای تخصصی برای ثبت تراکنشها، مقایسه هزینههای برآوردی با واقعی و مدیریت صورتوضعیتها استفاده میکنند. بررسی منظم KPIها تضمین میکند که پروژهها از نظر مالی از مسیر خارج نشوند.
جمعبندی شاخصهای مالی کلیدی برای پیمانکاران
پایش شاخصهای کلیدی مالی از جمله نرخ رشد درآمد، حاشیه سود، بازگشت سرمایه، جریان نقدینگی و سرمایه در گردش، برای پیمانکاران صنعت ساخت ضروری است. این شاخصها نهتنها امکان شناسایی زودهنگام مشکلات مالی را فراهم میکنند، بلکه بستری برای تصمیمگیریهای آگاهانهتر و توسعه پایدار کسبوکار به وجود میآورند. در این مقاله، به اهمیت این شاخصها پرداخته و پنج KPI حیاتی معرفی و تشریح شدند. پایش مستمر این معیارها، به پیمانکاران کمک میکند تا سلامت مالی پروژهها را ارتقاء دهند، ریسکهای احتمالی را مدیریت کنند و در مسیر رشد هدفمند حرکت نمایند. افزون بر این، بهرهگیری از ابزارهای نوین مانند داشبوردهای مالی آنلاین، فرایند تحلیل و دسترسی به دادههای کلیدی را سریعتر، سادهتر و دقیقتر میسازد؛ در نتیجه، تصمیمگیری مالی را از یک چالش به یک مزیت رقابتی تبدیل میکند.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. شاخصهای کلیدی عملکرد (KPI) در صنعت ساخت چه هستند؟
2. چرا پایش شاخصهای مالی اهمیت دارد؟
3. کدام شاخصهای مالی برای پیمانکاران مهمتر هستند؟
4. چگونه میتوان شاخصها را بهصورت بهینه پایش کرد؟
جایگاه مبانی ارائه شده در نقشه راه موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علویپور، دورهای در سطح مهارتهای سخت با عنوان دوره مدیریت مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمانهای پروژه محور ارائه شده است که این ساختار را به صورت جامع و اجرایی آموزش میدهد. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دورهها می توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
[1] buildern.com/5 Financial Construction KPIs Every Contractor Should Track.
دانلود جزئیات این مقاله
