مفاهیم مقدماتی تامین مالی پروژه (Project Finance)

هر کشوری به تقویت و توسعه زیرساخت‌های خود برای افزایش رشد اقتصادی نیاز دارد. در واقع، پروژه‌های زیرساختی یکی از کلیدی‌ترین پروژه‌های صنعت ساخت است که عموماً دولت‌ها بودجه زیادی را برای سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها اختصاص می‌دهند. اما باید اشاره نمود که اغلب دولت‌ها برای انجام چنین پروژه‌هایی با کمبود بودجه مواجه بوده و به دلیل حجم سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی، باید تامین مالی به شکلی مؤثر و از منابع مختلفی صورت پذیرد.

تامین مالی پروژه (Project Finance) یکی از گزینه‌هایی است که می‌تواند در زمینه تامین هزینه‌های پروژه‌های زیر ساختی، پروژه‌هایی با مقیاس بزرگ و پروژه‌های استراتژیک به کمک دولت‌ها آمده و با استفاده از بخش خصوصی، کاستی‌های بودجه را برطرف نماید.

در ادامه این مطلب به بررسی یادداشتی خواهیم پرداخت که توسط آقای Comer منتشر شده است ([1]).

تاکنون تعریف واحدی برای تامین مالی پروژه ارائه نشده است و مراجع مختلف هر کدام تعریف‌های مختلفی از تامین مالی پروژه داشته‌اند. اما صرف‌نظر از این تعریف، تامین مالی پروژه دارای ویژگی‌های تقریباً یکسانی است. در ادامه به معرفی ویژگی‌های مشترک تامین مالی پروژه‌ای خواهیم پرداخت:
- تمایل به استفاده از تامین مالی پروژه در پروژه‌هایی با مقیاس‌های بزرگ بسیار بیشتر از پروژه‌هایی با مقیاس کوچک است.
- تامین مالی پروژه عمدتاً دارای اهرم مالی بسیار بزرگی است که معمولاً 65 تا 80 درصد از سرمایه کل پروژه را شامل می‌شود.
- تامین مالی پروژه‌ها عمدتاً بلندمدت بوده و ممکن است حتی بین 15 الی 20 سال به طول انجامد.
- تامین مالی پروژه‌ها دارای موجودیت مستقل و عمر محدود بوده که با هدفی خاص و طول عمری مشخص انجام می‌شود.
- تامین مالی پروژه تا حد زیادی به عملکرد و وضعیت پروژه بستگی دارد.
- منابع تامین مالی پروژه عموماً خارج از ترازنامه است.
- تامین مالی پروژه در بسیاری از موارد باسیاست تقسیم سود کنترل شده صورت می‌پذیرد که الزام‌آور بوده و در قرارداد درج می‌شود.
- تامین مالی پروژه اغلب با تخصیص ریسک به‌صورت مناسب بین طرفین درگیر در پروژه همراه است.
- در صورت تامین مالی پروژه، دارایی‌ها و جریان‌های نقدی هر پروژه به‌صورت جداگانه محاسبه خواهند شد.

همچنین باید توجه داشت که بین تامین مالی سازمانی (Corporate Finance) و تامین مالی پروژه (Project Finance) تفاوت‌هایی وجود دارد که در جدول 1 عمده تفاوت‌ها نشان‌داده‌شده است.

جدول 1. تفاوت تامین مالی سازمان و تامین مالی پروژه

1. ساختار تامین مالی پروژه

با وجود پیچیدگی‌هایی که در ذات تامین مالی وجود دارد، اما بااین‌حال برخی معتقدند که هرگونه تامین مالی پروژه می‌تواند در ساختاری یکسان انجام شده و اساساً تمامی تامین مالی‌های صورت‌گرفته دارای اجزای یکسانی هستند.
آقای Pyle از افرادی است که به ساختار یکسان تامین مالی پروژه‌ها اعتقاد دارد و یک ساختار را برای تمامی پروژه‌ها تحت عنوان (فرشته مالی پروژه) معرفی کرده است. شکل شماره 1 ساختار پیشنهادی آقای Pyle است که برای یک نیروگاه ارائه شده است. بر اساس این ساختار که شبیه به یک فرشته ارائه شده است، دولت در هاله فرشته قرار گرفته که نقش حامی را دارد و پیمانکار و مجری نیز در بال‌های این فرشته قرار گرفته‌اند.

شکل 1. ساختار تامین مالی پروژه (ساختار پیشنهادی آقای Pyle)

2. ریسک‌ها و عوامل کاهش‌دهنده در تامین مالی پروژه

تامین مالی پروژه‌ها، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه با مجموعه‌ای از ریسک‌ها همراه است که باید این ریسک‌ها شناسایی و تاحدامکان کاهش پیدا کنند. در پروژه‌ها مشاور مالی پروژه وظیفه شناسایی ریسک‌های تامین مالی پروژه و اختصاص آن‌ها به مناسب‌ترین افراد، جهت کاهش ریسک‌ها را دارد. همچنین مشاور مالی پروژه و تمامی طرفین درگیر در پروژه وظیفه دارند که منابع مالی را به شکلی انسجام بخشند که باعث کاهش ریسک گردد. ریسک‌ها و عوامل کاهش‌دهنده تامین مالی پروژه به چند دسته تقسیم‌بندی می‌شوند که در شکل 2 بعضی از این ریسک‌ها نشان‌داده‌شده است.

شکل 2. برخی از ریسک‌های تامین مالی پروژه (Project Finance)

- توضیحات ارائه شده تنها به جهت آشنایی بوده و شرح کامل جزئیات به دلیل جزئیات فراوان در این مقاله امکان‌پذیر نیست. فایلی جهت مطالعه بیشتر قرار داده شده است.

جایگاه مبانی ارائه شده در نقشه راه موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ی تامین مالی پروژه در سطح چهارم مهارت های سخت قرار گرفته‌است و در سال‌های آینده به صورت جامع و اجرایی آموزش داده خواهد شد. البته باید اشاره نمود که پیشنیازهای این دوره جامع، دوره مدیریت مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمان‌های پروژه محور و دوره ارزیابی اقتصادی پروژه هستند که در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه ACEMI قابل مشاهده است. به جهت مشاهده تاریخ و نحوه برگزاری تمامی دوره ها می توانید به بخش تقویم آموزشی مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.

[1] B, Comer. 1996. Project Finance Teaching Note