دلایل شکست سازمان‌ها در صنعت ساخت

شکست شرکت‌ها و سازمان‌ها یکی از موارد پر اهمیتی است که همواره موردتوجه بسیاری از مدیران، محققان و دولت‌ها قرار گرفته است. در واقع، دولت‌ها، صاحبان کسب‌وکارها و یا افرادی که قصد ایجاد یک کسب‌وکار جدید را دارند، باید با بررسی و شناخت دلایل شکست سازمان‌های شکست‌خورده، بتوانند مدیریت بهینه‌تری را ایجاد نموده و از خطرات شکست احتمالی، خود را مصون نگه دارند. اما این اتفاق چگونه رخ خواهد داد؟ شناسایی و بررسی دلایل شکست و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای جلوگیری از بروز دلایل شکست، لازمه موفقیت در کسب‌وکار مربوطه است. در این مقاله قصد داریم تحقیقاتی که از سوی Arditi و همکاران دررابطه‌با دلایل شکست سازمان‌ها در صنعت ساخت انجام شده است را مورد بررسی قرار دهیم ([1]).

می‌توان گفت که در صنعت ساخت نسبت به صنایع دیگر به دلیل وجود پیچیدگی‌های بیشتر، نرخ شکست بالاتری وجود دارد، زیرا اگرچه در تمامی کسب‌وکارها امکان بروز ورشکستگی وجود دارد، اما نرخ ورشکستگی سازمان‌ها، به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد صنعت ساخت، به مراتب بالاتر است. در واقع پروژه‌ها می‌توانند با موفقیت به اتمام برسند، درصورتی‌که شرکت و یا سازمان مربوطه در طول فعالیت خود با شکست مواجه گردد. در نتیجه، عوامل شکست سازمان‌ها لزوماً همان عوامل شکست پروژه‌ها نبوده و عوامل متعدد دیگری می‌توانند منجر به شکست شرکت‌ها و یا سازمان‌ها در صنعت ساخت گردند. در واقع، آقای Frederikslust در سال 1978 شکست در کسب کار را این‌گونه تعریف می‌نماید که:

شکست عبارت است از ناتوانی یک شرکت و سازمان در پرداخت تعهدات خود.

1. تقسیم‌بندی دلایل شکست کسب‌وکار

بر اساس مطالعات انجام شده، بیشترین دلیل ورشکستگی کسب‌وکارها در صنعت ساخت، به مسائل مالی و اقتصادی مربوط است. موضوعی که بیشتر مواقع بر اثر کاهش شدید فروش، رکود اقتصادی، ازدست‌دادن مشتریان کلیدی، کمبود مواد اولیه، نقص در مدیریت و... اتفاق میفتد. اما برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، باید توجه داشت که شکست نتیجه یک فرایند پیچیده است و بندرت به یک عامل واحد وابسته است. موضوعی که نشان می‌دهد عوامل شکست باید به‌صورت ماتریسی بررسی شده و تأثیر عوامل مختلف بر روی یکدیگر را به صورتی دقیق‌تر تحلیل نماییم.

2. ماتریس پاسخ محیط

بر اساس مطالعه استراتژی‌های تحول که برای شرکت‌های کوچک‌مقیاس انجام شده است، دلایل شکست را می‌توان در قالب یک ماتریس تحت عنوان (ماتریس توزیع پاسخ محیطی) بیان نمود. این ماتریس چهار سلولی بر اساس گزارشات شکست تجاری مربوط به صنعت ساخت در سال‌های 1989 الی 1993 میلادی ارائه شده است. این ماتریس که در شکل 1 آمده است، شامل دو بخش اصلی "محیط" و "پاسخ" می‌باشد:
- محیط، در محور عمودی نمایش‌داده‌ شده است که به دودسته (محیط داخلی و خارجی) تقسیم شده است.
- محیط داخلی، نشان‌دهنده رویدادهای تحت کنترل مدیریت است.
- محیط خارجی، مربوط به رویدادهایی است که خارج از کنترل مدیریت است.
- پاسخ، در محور افقی ارائه می‌شود و همچنین به دودسته (پاسخ‌های اجرایی و استراتژیک) تقسیم می‌شود.
- پاسخ‌های اجرایی، نشان‌دهنده فعالیت‌های عملیاتی کوتاه‌مدت هستند.
- پاسخ‌های استراتژیک، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی بلندمدت سازمان است.

شکل 1. ماتریس پاسخ محیط

 در نهایت باتوجه‌به چهار سلول موجود در ماتریس پاسخ محیطی می‌توان نتیجه گرفت که:
- سلول 1: عوامل (داخلی - اجرایی) را پوشش می‌دهد که از مسائل بودجه‌ای و سرمایه انسانی تشکیل شده است.
- سلول 2: عوامل (استراتژیک - داخلی) را پوشش می‌دهد که نشان‌دهنده مسائل مربوط به سازگاری با شرایط بازار، از جمله فروش، رقابت، رشد و توسعه است.
- سلول 3: عوامل (خارجی - اجرایی) را پوشش می‌دهد که موضوعات تجاری را دربرگرفته و شامل ویژگی‌های افرادی است که مدیریت سازمان‌ها را بر عهده دارند.
- سلول 4: عوامل (استراتژیک - خارجی) را پوشش می‌دهد که شامل عوامل طبیعی (وقوع بلایای طبیعی) و مسائل اقتصاد کلان مانند ضعف صنعت و نرخ بهره‌وری است.

 شکل 2 جزئیات ارائه شده فوق را در هر سلول به تفکیک نمایش می‌دهد.

شکل 2. توزیع دلایل شکست در ماتریس پاسخ محیط

در ادامه، درصد وقوع این دلایل شکست بر اساس نتایج ماتریس ارائه شده در جدول 1 محاسبه شده است. مشخصات جدول 1 عبارت است از:
- ستون شماره 1: عوامل شکست
- ستون شماره 2 الی 6: میزان شکست مربوط به عوامل بر اساس گزارشات سالانه
- ستون شماره 7 الی 11: حاصل‌ضرب نرخ ورشکستگی عمومی در نرخ ورشکستگی در صنعت مربوطه
- ستون 12: حاصل‌جمع ستون‌های 7 الی 11
- ستون 13: محاسبه درصد وزنی ستون 12

جدول شماره 1. محاسبه درصد وزنی دلایل شکست

نکته جالب در این مطالعه آن است که بیشترین عوامل شکست به سلول 1، یعنی عوامل (داخلی - اجرایی) باز می‌گردد. جایی که این عوامل با حدود 67 درصد به نسبت سایر عوامل پیشتاز هستند و می‌توان آنها را مدیریت نمود. در بین عوامل (داخلی - اجرایی) نیز بیشترین درصد به عوامل مربوط به مشکلات مالی و بودجه‌ای اختصاص دارد که باعث عدم کسب سود کافی و هزینه‌های بالای اجرا می‌گردد که باید مورد تحلیل دقیق‌تری قرار گیرد. موضوعی که الزام داشتن یک سیستم مدیریت مالی و حسابداری مختص پروژه‌ها را آشکار می‌سازد. 

3. ایجاد مدل طبقه‌بندی دلایل شکست در صنعت ساخت

در نهایت و بر اساس دلایل شکست و میزان وقوع آن‌ها در ماتریس پاسخ محیط، یک مدل برای توضیح طبقه‌بندی دلایل شکست کسب‌وکار در صنعت ساخت ارائه شده است. در این مدل، عوامل سازمانی و محیطی بر موفقیت یا شکست سازمان به‌صورت جداگانه، مشترک یا غیرمستقیم و از طریق عوامل عملکرد شرکت و یا سازمان تأثیر می‌گذارند. فرض این مدل بر آن است که یک سازمان به طور مداوم در تبدیل ورودی‌ها به خروجی‌ها مشارکت داشته و به همین ترتیب بین دلایل و محرک‌های شکست سازمان تمایز قائل می‌شود.
تبدیل ورودی به خروجی‌های کارآمد و مؤثر، تحت‌تأثیر عوامل سازمانی به تصمیمات استراتژیک یک سازمان، ویژگی‌های افرادی که تصمیمات استراتژیک سازمان را اتخاذ می‌کنند و همچنین سن و اندازه یک سازمان بستگی دارد.

این تصمیمات انسانی، سازمانی و مالی به‌صورت جداگانه و یا مشترک بر نتیجه روند تحول و در نتیجه موفقیت یا شکست یک سازمان تأثیر می‌گذارند.

شکل 3 این مدل طبقه‌بندی‌شده را به شکل مؤثری به تصویر کشیده است.

شکل 3. مدل ورودی - خروجی دلایل شکست کسب‌وکار در صنعت ساخت

- جهت مطالعه بیشتر، به پیوست فایل یک مقاله جهت دانلود قرار داده شده است. 

جایگاه مبانی ارائه شده در نقشه راه موسسه ACEMI

همان‌طور که گفته شد، سازمان‌های فعال در صنعت ساخت به دلیل پیچیدگی و ریسک‌های فراوان، بیشتر از سایر سازمان‌های فعال در صنایع دیگر در معرض ورشکستگی قرار دارند. یکی از عوامل مهم در ورشکستگی سازمان‌های پروژه محور در صنعت ساخت دلایل مالی بوده و به همین دلیل در نقشه راه جامع مدیریت ساخت مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دوره‌ای در سطح مهارت‌های سخت با عنوان(مدیریت یکپارچه مالی، حسابداری و هزینه در پروژه و سازمان‌های پروژه محور) ارائه شده است که نه‌تنها ساختار مدیریت مالی و حسابداری پروژه را به‌صورت کامل و اجرایی آموزش می‌دهد، بلکه یکپارچگی این ساختار را با ساختارهای برآورد هزینه، کنترل و مدیریت هزینه و شبکه جریان نقدینگی به‌صورت کامل آموزش می‌دهد. همچنین مبانی هزینه‌ای در ساختار فرایندی در سطح مهارت‌های سخت - ارشد و استراتژی با عنوان (دوره مدیریت هزینه در طول چرخه حیات پروژه) ارائه شده است، تا پیاده‌سازی این مبانی در قالب فرایندی نیز آموزش داده شود.