سالانه حوادث بسیاری در رابطه با لغزش یا زمین‌خوردن در کارگاه‌های ساخت رخ‌داده و منجر به شکستگی استخوان یا دررفتگی مفاصل می‌شود. این حوادث می‌توانند منجر به ناتوانی و ازکارافتادگی دائمی شده و تأثیری جدی بر زندگی حرفه‌ای و شخصی افراد بگذارند. بسیاری از این موارد تنها به دلیل وجود مانع در مسیر عبور فرد (مانند مصالح ساختمانی یا ضایعات) رخ می‌دهد. برای رسیدن به سطح قابل قبول نظم و نظافت در محیط کار (Housekeeping)، طبق قانون لازم است تمام بخش‌های کارگاه ساخت همیشه تمیز و مرتب نگه داشته شوند. علاوه بر این، تمامی پیمانکاران موظف‌اند به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی، مدیریت و نظارت کنند که کار به‌صورت ایمن و بدون ایجاد خطر برای سلامتی افراد انجام شود. برای دستیابی به این مهم لازم است برنامه‌ریزی دقیقی برای نحوه حفظ نظم و نظافت در محل انجام شود. میزان نظم و محقق‌شدن نظافت در کارگاه، به میزان اثربخشی در دو حوزه انبار مصالح و مدیریت پسماند وابسته است. همچنین مدیریت اصولی و هوشمندانه مصالح می‌تواند باعث کاهش پسماند، صرفه‌جویی در هزینه، ارتقای ایمنی در کارگاه و حفاظت از محیط‌زیست شود. برای مطالعه بیشتر مقاله "مدیریت ایمنی در صنعت ساخت" را مطالعه فرمایید.
۱. انبار مصالح
انبارداری ایمن و کارآمد مصالح، نیازمند همکاری و هماهنگی مؤثر میان تمامی عوامل پروژه، از جمله کارفرمایان، پیمانکاران، تأمین‌کنندگان و نیروهای اجرایی است. در تمامی پروژه‌ها، لازم است درباره نحوه انبارداری مصالح، توافقات لازم میان کارفرما و پیمانکاران صورت گیرد.
در پروژه‌های بزرگ، باید تمهیدات لازم برای انبارداری مصالح در برنامه فاز اجرایی ساخت (Construction Phase Plan) لحاظ شده باشد. برای پروژه‌های کوچک‌تر نیز لازم است موارد ذیل رعایت گردد:
۱.۱. تعیین محل انبار
محل‌هایی مشخص برای نگهداری تجهیزات، مصالح، پسماندها و مواد قابل‌اشتعال (مانند فوم، مایعات یا گازهای قابل‌اشتعال مانند پروپان) و مواد خطرناک (مانند آفت‌کش‌ها یا مواد شیمیایی ضدقارچ برای چوب) در نظر گرفته شود.
۲.۱. مسیرهای عبورومرور
از گسترش بی‌برنامه‌ی انبار مصالح در مسیرهای عبور و پیاده‌روها جلوگیری شود. از قراردادن مصالح در مکان‌هایی که مسیرهای دسترسی یا راه‌های خروج اضطراری را مسدود می‌کنند، خودداری شود.
۳.۱. مواد قابل‌اشتعال
این مواد باید جدا از سایر مصالح نگهداری شوند و از منابع آتش‌زا دور باشند.
۴.۱. انبارداری در ارتفاع
اگر مصالح در ارتفاع (مانند بالای کانتینرها) انبار می‌شوند، برای پیشگیری از سقوط افراد در زمان جابه‌جایی یا برداشت مصالح، حتماً نرده‌های ایمنی نصب شود. برای مطالعه بیشتر به مقاله "ایمنی کار در ارتفاع: راهنما و الزامات قانونی"مراجعه فرمایید.
۵.۱. حفظ نظم در محل انبار
تمام فضاهای انبار، چه در محل اصلی و چه در بخش‌های دیگر کارگاه، باید مرتب و سازمان‌یافته باشند.
۶.۱. برنامه‌ریزی برای تحویل مصالح
زمان‌بندی دقیق تحویل مصالح را انجام دهید تا از انباشته‌شدن بیش از حد آن‌ها در کارگاه جلوگیری شود.
۲. مدیریت پسماند
قوانین خاصی برای دفع صحیح انواع پسماند، از پسماندهای کم‌خطر تا پسماندهای خطرناک، وجود دارد که توسط سازمان محیط‌زیست و نهادهای محلی نظارت و اجرا می‌شود. بااین‌حال در صورت عدم مدیریت صحیح، تمامی پسماندهای تولیدشده در پروژه می‌توانند تهدیدی جدی برای ایمنی کارکنان در محل کار ایجاد کنند؛ بنابراین، لازم است از مراحل ابتدایی پروژه موارد زیر مشخص شود:
۱.۲. چگونگی مدیریت مؤثر و به‌موقع جریان‌های مختلف پسماند تولیدشده در طول پروژه
2.۲. تعیین مسئول (حقیقی یا حقوقی) جمع‌آوری و دفع هر نوع خاص از پسماندهای تولیدی در کارگاه
3.۲. تبیین وظایف اشخاص حقیقی یا حقوقی از پیش، برای جلوگیری از ایجاد مشکلات عدیده
برای پروژه‌های کوچک‌تر لازم است موارد ذیل رعایت گردد:
- مواد قابل‌اشتعال: ضایعات قابل‌اشتعال مانند بسته‌بندی‌ها یا برش‌های چوب باید به طور منظم جمع‌آوری و دفع شوند تا خطر آتش‌سوزی کاهش یابد.
- محیط کار: جمع‌آوری پسماند باید در اولویت کاری تمامی نیروها قرار گیرد. اطمینان حاصل شود که همه از الزامات آگاه هستند و اقدامات لازم در حال انجام است.
- سطل‌های زباله و کانتینرها: پسماندها باید پیش از حمل از کارگاه، به شکلی ایمن نگهداری شوند. فضای کافی برای تعبیه کانتینرها، سطل‌های بزرگ و برنامه‌ریزی برای محل و زمان تخلیه آن‌ها در نظر گرفته شود.
- پسماندهای داخل پروژه: به ضایعات تولیدی در داخل پروژه توجه کرده و در صورت لزوم از سطل‌های چرخ‌دار یا شوتینگ‌های مخصوص استفاده کنید تا این پسماندها به‌صورت ایمن از پروژه خارج شوند. برای مطالعه بیشتر مقاله "زباله‌های ساختمانی و مدیریت آن به کمک مدل‌سازی اطلاعات ساخت (BIM)" را مطالعه فرمایید.
جمع‌بندی انبار مصالح و مدیریت پسماند
نظم و ایمنی در محیط کارگاه‌های ساخت نه‌تنها عاملی کلیدی در ارتقای کیفیت پروژه و کاهش هزینه‌هاست، بلکه نقش مستقیمی در حفظ سلامت و ایمنی افراد حاضر در پروژه ایفا میکند. انبارداری اصولی مصالح و مدیریت هوشمندانه پسماند، دو رکن اساسی در تحقق این اهداف هستند. انبار مصالح، اگر به‌درستی طراحی و اجرا شود، از یک‌سو مانع از ایجاد موانع خطرساز در مسیرهای عبور و از سوی دیگر موجب تسهیل در دسترسی، جلوگیری از اتلاف و کاهش دوباره‌کاری می‌شود. در کنار آن، مدیریت یکپارچه و دقیق پسماندها (به‌ویژه در مواجهه با مواد خطرناک و قابل‌اشتعال) به طور مستقیم بر کاهش ریسک‌های ایمنی، تسهیل بازرسی‌های قانونی و حفاظت از محیط‌زیست تأثیرگذار است. براین‌اساس، برنامه‌ریزی برای انبار مصالح و پسماندها باید از مراحل اولیه طراحی پروژه آغاز شده و به‌صورت مستمر در فازهای مختلف ساخت، پیگیری و بازبینی شود. اتخاذ رویکردی یکپارچه و مسئولانه در این زمینه، نیازمند تعامل سازنده بین تمامی ذی‌نفعان پروژه و التزام به اصول ایمنی و زیست‌محیطی است. تجربه نشان داده است که توجه به این حوزه‌ها نه‌تنها منجر به ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم می‌شود، بلکه نقشی تعیین‌کننده در پایداری و موفقیت پروژه‌های ساخت، در مقیاس‌های مختلف دارد (در صورت علاقه به مطالعه بیشتر به مقاله بررسی رابطه ایمنی و کیفیت در موفقیت پروژه‌ها مراجعه کنید).
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. انبار مصالح چگونه بر ایمنی و بهره‌وری کارگاه تأثیر می‌گذارد؟
2. مدیریت مؤثر پسماند پروژه‌های ساخت چگونه باید انجام شود؟
3. نقش برنامه‌ریزی و هماهنگی در کاهش ریسک‌ها و هزینه‌ها چیست؟
جایگاه این مبانی در آموزش‌های مؤسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت دوره‌ای با عنوان (مدیریت ایمنی پروژه) به‌صورت جامع ارائه خواهد شد. باید توجه داشت که دوره‌های مدیریت ساخت در طول چرخه حیات پروژه (پروژه‌های ساختمانی، زیرساختی و صنعتی) و مدیریت پروژه بر اساس PMBOK پیش‌نیازهای این دوره می‌باشند. همچنین به جهت آشنایی با سایر دوره‌ها و تاریخ برگزاری آن‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
[1] Materials storage and waste management, Health and Safety Executive.
دانلود جزئیات این مقاله
