سالانه حوادث بسیاری در پروژه‌های صنعت ساخت رخ می‌دهند و بر اساس تحقیقات انجام شده، ریشه این حوادث اغلب در فاز ابتدایی فرایند پروژه وجود دارند. در این مقاله آنچه که در مراحل آغازین مدیریت پروژه در صنعت ساخت رخ میدهد را بررسی کرده و چالش‌های اصلی بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست در مراحل اولیه مدیریت پروژه که باید موردتوجه قرار گیرند را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد. همچنین به بررسی مهندسی ساختمان در کشور نروژ با رویکرد چگونگی گنجاندن جنبه‌های مختلف HSE در آموزش مدیریت پروژه خواهیم پرداخت.
به‌صورت کلی نتایج جمع‌آوری‌شده از چالش‌های اصلی HSE در مراحل آغازین پروژه‌های صنعت ساخت شامل سه امر است:
الف - فقدان صلاحیت؛
ب - فقدان اولویت‌بندی؛
پ - فقدان نتیجه.
1-HSE در صنعت ساخت
فعالیت در صنعت ساخت به‌عنوان یک تجارت پرخطر جهانی در سراسر جهان شناخته می‌شود. در واقع حوادث جدی و خطرناکی در محل‌های ساخت رخ میدهد که تلاش‌های مختلفی برای بهبود وضعیت از طریق سه مرحله یادشده صورت‌گرفته است ([1]).
قانون محیط کار نروژ به این صورت است که استانداردهای بالایی را برای سلامت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE) تعیین میکند و کار سیستماتیک HSE برای مدل روابط کار نروژ بسیار مهم است ([2], [3]). صنعت ساخت فرایندهای کاری خود را در پروژه‌ها سازماندهی میکند و همچنین تحقیقات نشان داده است که مدیران پروژه نقش بسیار مهمی جهت افزایش ایمنی در پروژه‌های این صنعت ایفا می‌کنند ([4], [5]). یک ارزیابی اولیه نشان داد که مهندسان تازه فارغ‌التحصیل شده در کشور نروژ در مدیریت پروژه (PM) فاقد صلاحیت لازم برای استخدام هستند. از طرفی گزارش ارزیابی کارفرمایان نروژ نیز تأیید میکند مهندسانی که به‌تازگی فارغ‌التحصیل شده‌اند نیز فاقد صلاحیت کافی دررابطه‌با مسائل مربوط به HSE هستند ([6]).
2- اهمیت به HSE در فازهای آغازین پروژه
بر اساس گزارش وضعیت HSE در کشور نروژ، شرکت‌های بزرگ به منابع HSE دسترسی بیشتری دارند که به عملکرد مناسب آن‌ها در این زمینه منتهی خواهد شد و در مقابل شرکت‌های کوچک منابع کمتری در اختیار دارند که منجر به عملکرد ضعیف‌تر آن‌ها خواهد شد ([7]). صنعت ساخت یک صنعت پروژه محور است و همه پروژه‌ها دارای ویژگی‌های مشترک و مشخصی هستند. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
الف- هدف مشخص؛
ب- چرخه عمر معین که زمان شروع و اتمام آن مشخص شده است؛
پ- مشارکت واحدهای مختلف تخصصی؛
ت- انجام فعالیت‌هایی که به‌صورت معمولی انجام نشده است؛
ث- پروژه دارای زمان مشخص، هزینه و نیازهای عملکرد خاص را شامل می‌شوند ([8]).
معمولاً موفقیت یک پروژه در گرو موارد بسیاری است. مهمترین معیارهای اندازه‌گیری موفقیت عبارت‌اند از:
الف - تکمیل به‌موقع محصول که باهدف کسب رضایت مشتری؛
ب - زمان صرف شده؛
پ - هزینه مشخص؛
ت - کیفیت مشخص؛
و اگر پروژه معیارهای کیفیت را برآورده کند، اجرای ایمن کار را در پی دارد ([8], [9], [10]). هر پروژه دارای مراحل مختلفی است که در آن اهداف پروژه تعیین می‌شوند. سپس اجرای پروژه در بازه زمانی مشخص برنامه‌ریزی می‌شود و مواردی همچون تخصیص منابع، پذیرش ریسک‌ها و... در مرحله برنامه‌ریزی تصمیم‌گیری می‌شوند. سپس پروژه وارد مرحله ساخت خواهد شد که در این مرحله حوادث مختلفی ممکن است رخ داده و در نهایت با تحویل به مشتری در مرحله نهایی، پروژه به اتمام می‌رسد (هرچند پروژه دارای مراحل پس از ساخت نیز می‌تواند باشد اما در این مقاله تا انتهای مرحله اتمام ساخت و تحویل پروژه در نظر گرفته شده است).
شکل 1. چرخه حیات پروژه.
در نتیجه پیشنهاد می‌گردد که در مراحل اولیه یک پروژه از نتایج HSE در طول تصمیم‌گیری‌های مختلف مربوط به پروژه آگاه باشید. باید توجه داشت که تمرکز بر HSE باید در تمام مراحل مختلف پروژه‌های ساخت مدنظر مدیران و سرپرستان پروژه قرار گیرد ([11]).
مطالعات انجام شده در صنعت ساخت نیز رابطه مستقیم بین تأمین مالی پروژه و ایمنی را نشان میدهد ([12]).
شکل 2. فرصت‌های بالقوه برای تأثیرگذاری بر ایمنی در پروژه‌های صنعت ساخت ([13]).
این امر حوادث سازمانی را به چند مرحله تقسیم میکند و ادعا میکند که حوادث سازمانی دارای یک خط زمانی هستند که با عوامل سازمانی مانند تصمیمات استراتژیک، بودجه‌بندی، تخصیص منابع، برنامه‌ریزی، زمان‌بندی و... آغاز می‌شوند، مطابقت دارد.
باتوجه‌به شکل 3 عواملی که به‌احتمال زیاد وقوع اعمال غیر ایمن را افزایش می‌دهند، می‌توانند شامل موارد زیر شوند:
الف - فشار زمانی؛
ب - ابزار و تجهیزات ناکافی؛
پ - آموزش ناکافی؛
ت - رابط‌های ضعیف انسان و ماشین؛
ث - کارگر ضعیف؛
ج - دستمزد پایین؛
چ - ارتباطات ضعیف ([11],[14]).
شکل 3. سیستم دلایل ایجاد شرایط نهفته.
بر اساس مطالعه‌ای که در کشور آمریکا انجام شده، محققان این مطالعه پیشنهاد می‌کنند که ایمنی باید به یک ارزش و یک فرهنگ با تعهد آشکار از تمام سطوح مدیریتی تبدیل شود ([15]). بر اساس قانون کار، از طرف اداره محیط‌زیست کشور نروژ باید یک نماینده و یا کارشناس در محل کار وجود داشته باشد که توسط خود کارکنان انتخاب می‌شوند تا از ایمنی، سلامت و رفاه آن‌ها اطمینان حاصل شود. ازآنجاکه صنعت ساخت نروژ تحت سلطه شرکت‌های کوچک است، در نتیجه فاقد نماینده ایمنی هستند، بدین ترتیب نمایندگان ایمنی منطقه‌ای (RSR) در صنعت ساخت در سال 1981 تأسیس شد ([16]). این نمایندگان از محل پروژه‌های ساخت بازدید می‌کنند و کارگران، سرپرستان و مدیران را در مورد مسائل مربوط به بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE) مطلع می‌کنند و همکاری نزدیکی با اداره بازرسی کار کشور نروژ دارند ([17]). قوانین استراتژیک، بینش‌های مهمی نسبت به چالش‌های HSE در صنعت خواهند داشت و این قوانین عمدتاً در مرحله ساخت پروژه‌های صنعت ساخت هستند و این یک محدودیت مهم برای درنظرگرفتن دانش آن‌ها در ارتباط با مراحل اولیه پروژه‌های صنعت ساخت است. علاوه بر این، بسیاری از قوانین استراتژیک، آموزش دوره‌های HSE برای شرکت‌های بزرگ در بخش ساخت پروژه‌ها را تسهیل می‌کنند.
3- نتیجه‌گیری
به‌صورت کلی باتوجه‌به اطلاعات دست آمده روشن شد که موفقیت پروژه به زمان معین، هزینه تعیین شده و کیفیت خواسته شده بستگی دارد و همچنین در چرخه حیات پروژه بهتر است در جهت تصمیم‌گیری رابطه با HSE در مراحل اولیه پروژه متمرکز شد تا بتوان حوادث پروژه‌های ساخت را به حداقل و حتی به صفر رساند. مطالعات نشان میدهد در پروژه‌های صنعت ساخت نیز، رابطه مستقیمی بین تأمین مالی پروژه و ایمنی وجود دارد و همچنین تأثیرپذیری ایمنی بر زمان‌بندی پروژه را نیز تأیید میکند.
جایگاه این مبانی در آموزش‌های مؤسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت دوره‌ای با عنوان (مدیریت ایمنی پروژه) به‌صورت جامع ارائه شده است. باید توجه داشت که دوره "راهنمای PMBOK" پیش‌نیاز این دوره است. همچنین به جهت آشنایی با سایر دوره‌ها و تاریخ برگزاری آن‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
[1] Shen, Yuzhong, Martin M. Tuuli, Bo Xia, Tas Yong Koh, and Steve Rowlinson. (2015) “Toward a model for forming psychological safety climate in constructioin project management.” International Journal of Project Management 33:223-35.
[2] The Working Environment Act. (2005).
[3] Løken, Espen and Torgeir A. Stokke. (2009) "Labour relations in Norway.“Fafo-report 2009 (33).
[4] Koch, Christian. (2013) "From crew to country? Local and national construction safety cultures in Denmark." Construction Management and Economics, 31 (6): 691-703.
[5] Teo, Evelyn A. L., Florence Y. Y. Ling, and Adrian F. W. Chong. (2005) "Framework for project managers to manage construction safety." International Journal of Project Management 23: 329-341.
[6] NOKUT. (2008) "Evaluering av ingeniørutdanningen i Norge. Del 4: Avtakerrapport." Oslo, NOKUT.
[7] Andersen, Rolf K., Mona Bråten, Brita Gjerstad, and Jorunn Tharaldsen. (2009) "Systematisk HMS-arbeid i norske virksomheter. Status og utfordringer 2009." Fafo-rapport 2009 (51).
[8] Larson, Erik W., and Clifford F. Gray. (2011) Project Management. The Managerial Process. New York, Mc- Graw-Hill Irwin.
[9] Demirkesen, Sevilay, and Beliz Ozorhon. (2017) “Impact of integration mangagement on construction project managemant performance.” International Journal of Project Management 35:1639-54.
[10] Smith, Justin, Paolo Gardoni, and Colleen Murphy. (2014) “The Responsibilities of Engineers.” Science and Engineering Ethics 20:519-38.
[11] Asgard, T., (2018). Health, Safety and environment in the Teaching of Project management. The case of bachelor education in construction engineering in Norway International conference on ENTER prise Information System, International Conference on Project Management/HCist –International Conference on Health and Social Care Information System and Technologies, CENTERIS/ProjMAN/HCist 2018
[12] Swuste, Paul, Adri Frijters, and Frank Guldenmund. (2012) "Is it possible to influence safety in the building sector? A literature review extending from 1980 until the present." Safety Science 50: 1333-1343.
[13] Szymberski, R. (1997) “Construction project safety planning.” Tappi Journal 80:69-74.
[14] Reason, James. (1997) Managing the Risks of Organisational Accidents. Aldershot: Ashgate.
[15] Abudayyeh, Osama, Tycho. K. Fredericks, Steven E. Butt, and Areen Shaar. (2006) "An investigation of management's commitment to construction safety." International Journal of Project Management 24: 167-174.
[16] Asgard, T. and Jorgensen, L., (2019). Health and Safety in early Phases of project management in construction. CENTERIS International conference on ENTER prise Information System, International Conference on Project Management/HCist –International Conference on Health and Social Care Information System and Technologies.
[17] RVOBygg&Anlegg. “What do regional safety representatives do?” http://ba-en.rvofond.no/what-does-the-health-and-safety-representatives-do.
