چالش های مگا پروژه های صنعت ساخت در کشورهای در حال توسعه

سالهای زیادی است که در رابطه با چالش ها و مشکلات مگاپروژه ها بحث های فراوانی صورت گرفته است. اگر بخواهیم به این موضوع دقیقتر نگاه کنیم، باید ابتدا این چالش ها را در بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه متمایز نماییم. اما سوالی که در این بین به وجود خواهد آمد آن است که کشورهای توسعه یافته چه تفاوتی با کشورهای در حال توسعه خواهند داشت و چه معیارهایی باعث طبقه بندی کشورها در این دو نوع دسته بندی میگردد؟ آیا حرکت به سمت توسعه یافتگی در تمام کشورها یک ضرورت به حساب می آید؟ این ضرورت چه چالشهایی را به همراه خواهد داشت؟ اگر توسعه یافتگی برای همه کشورها ضرورت به حساب می آید، نقش و اهمیت توسعه پایدار چه خواهد بود؟ در این مقاله قصد داریم به این موضوعات بپردازیم. 

شاخص های بسیاری جهت نمایش و دسته بندی میزان توسعه یافتگی کشورها وجود دارد. یکی از این شاخص ها، دسته بندی بر اساس توسعه اقتصادی است که با توجه به درآمد ناخالص ملی (Gross National Income (GDI)) سنجیده می شود و کشورها را به چهار دسته با درآمد کم، متوسط، بالاتر از متوسط و درآمد زیاد تقسیم می کند. البته شاخص های دیگری از جمله میزان فراگیری آموزش و پرورش در جامعه، ثبات سیاسی، توسعه تکنولوژی، مراقبت های بهداشتی و درمانی و ... نیز جهت دسته بندی بکار برده می شود. یکی دیگر از شاخص هایی که به عنوان یک گزینه استراتژیک جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه تعریف شده است، بحث طراحی، ساخت و بهره برداری مگا پروژه ها در صنعت ساخت و میزان پیشرفت کشورها در این زمینه است. البته مگاپروژه ها (mega project) با چالشهای زیادی در این کشورها مواجه هستند. از یک سو، مگا پروژه ها نیازمند هزینه های بسیار زیاد سرمایه گذاری، دانش طراحی بالا و مهارتهای تکنیکی، منابع انسانی شایسته و توانمندیهای مدیریتی هستند و از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه با کمبود بسیاری از این نیازمندیها مواجه بوده که باعث توقف توسعه مگا پروژه ها گردیده است.

جدول 1.ویژگی های مربوط به ماهیت، هدف، مکان، زمان، هزینه و ریسک های مگاپروژه ها

چالش های موجود در کشورهای در حال توسعه

اگرچه تحقیقات زیادی در زمینه بررسی چالش های مگا پروژه ها انجام گرفته است، اما در یکی از جالب ترین این تحقیقات که توسط آقای Othman در سال ۲۰۱۳ صورت گرفته ([1])، چالش ها به چهار گروه تقسیم بندی شده اند. این گروه ها عبارتند از:
الف- مهندسی: چالش های مهندسی که به جهت اجرای مگا پروژه ها در کشور های در حال توسعه با آن روبرو هستیم، به چالش های طراحی و فنی طبقه بندی میشوند. با توجه به اهمیت پروژه های بزرگ، نیازمند دانش، مهارت و تجربه طراحی منحصر بفردی خواهیم بود. متاسفانه در کشورهای در حال توسعه، مشکلاتی جهت اجرای چنین پروژه هایی وجود دارد. فقدان تخصص حرفه ای، کمبود درک کامل از الزامات علمی-فنی و تصمیمات نادرست و نادیده گرفتن مشورت متخصصان و ذینفعان در طول فرایند تصمیم گیری، برخی از چالش های مهندسی در اجرای مگاپروژه ها می باشند.
ب- توسعه انسانی:  جهت دستیابی به موفقیت در هر پروژه، باید توانایی جذب، حفظ و توسعه کارکنان با استعداد را دارا بود. نیروی انسانی با ارزشترین دارایی یک سازمان تلقی می شود. این موضوع به ویژه در صنایعی با فن آوری پایین و پر مصرف همانند صنعت ساخت اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. عدم وجود آموزش با کیفیت به نیروی انسانی و یا کوتاه بودن مدت زمان آموزش و برنامه های آموزش حرفه ای به جهت تربیت نیروی انسانی متخصص و همچنین کمبود نیروی کار ماهر، از چالش های بزرگ اجرای مگا پروژه ها در کشور های در حال توسعه در بخش توسعه انسانی هستند.
ج- مدیریتی و سیاسی: یکی دیگر از چالش هایی که در اجرا و تحویل مگا پروژه ها در کشورهای در حال توسعه وجود دارد، اتخاذ سیاست های اشتباه و مدیریت نادرست است. بروکراسی و شیوه های فساد، عدم حمایت سیاسی و مشکلات رهبری، چالش های اصلی تحویل مگا پروژه ها در کشورهای در حال توسعه هستند. تاخیر، افزایش هزینه و متوقف شدن پروژه برخی از مشکلاتی است که در نتیجه مدیریت نامناسب و سیاست های اشتباه شکل میگیرد.
د- پایداری: پایداری یکی از مسائل مهمی است که امروزه در بسیاری از کشورها به آن توجه می کنند. کمبود منابع، عدم کنترل هزینه و سرمایه گذاری با ریسک بالا، از چالش هایی هستند که در جهت اجرای پروژه ها بزرگ در کشورهای در حال توسعه با آن روبرو هستم. بروز مشکلات زیست محیطی، آسیب های فرهنگی و اجتماعی نتیجه عدم توجه به پایداری در این کشور ها خواهد بود.

چالش های فوق با در نظر گرفتن چندین پروژه موردی (۸ پروژه سدسازی و زیرساختی آبرسانی، ۷ پروژه برنامه ریزی شهری، ساخت استادیوم و بازسازی شهری، ۷ پروژه آزاد راه و پل، ۵ پروژه ریلی و حمل و نقل سریع) و ۴۵ سوال در مورد چالش های مگا پروژه های صنعت ساخت در کشورهای در حال توسعه، مورد مطالعه قرار گرفته اند. در این مطالعه، پیشنهاداتی نیز در قالب یک سری استراتژی ارائه شده که مهمترین آنها به شرح ذیل می باشند:
الف. آموزش و پرورش: افزایش کیفیت و تخصصی تر کردن مباحث آموزشی و پرورشی، تهیه و پیشنهاد بسته های رقابتی و تعریف فرصت های شغلی مناسب
ب. سیاست، اقتصاد، تکنولوژی، زیر ساخت و تولید: تبیین سیاست های ثابت، ریشه کن کردن فساد، بسته های تشویقی توسعه اقتصادی و تکنولوژیکی، ساختن امکانات زیربنایی و افزایش بهره وری
ج. استراتژی های بهداشتی، انتظارات زندگی و نرخ رشد جمعیت: افزایش خدمات بهداشتی-درمانی و رفع سوء تغذیه های احتمالی موجود در جامعه
د. جامعه و فرهنگ: تشویق سازمان های مردم نهاد و رواج فرهنگ مدنی بالاتر

نکته ارزشمند و حائز اهمیت در کلیه استراتژی های پیشنهادی، میزان اهمیت و ارزش آموزش بوده که از آن به عنوان کلید موفقیت و دستیابی به توسعه پایدار یاد شده است و بحث آموزش آنقدر اهمیت پیدا کرده است که به عنوان یک شاخص اصلی در میزان توسعه یافتگی کشورها در نظر گرفته می شود. 

- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI

در نقشه راه جامع موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت های سخت و نرم دوره های تخصصی فراوانی جهت مدیریت پروژه های صنعت ساخت به صورت جامع و خاص ارائه شده است. در این نقشه راه و در بخش مدیریت پروژه، ساختار مشخصی ارائه شده است که این مبانی در دوره های مختلف محدوده دانشی مدیریت پروژه ارائه خواهد شد. جهت آشنایی با این دوره ها و همچنین زمان برگزاری آن ها می توانید به بخش تقویم مدیریت ساخت موسسه مهندسی و  مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.