شرکتهای فعال در صنعت ساخت، مانند دیگر کسبوکارها، مسیری پویا و پرچالش را از بدو تأسیس تا رسیدن به بلوغ طی میکنند. بر اساس مطالعات گسترده بر روی شرکتهای صنعت ساخت خصوصی، پنج مرحله در چرخه حیات کسبوکارهای صنعت ساخت شناسایی شده است؛
- راهاندازی
- بقا
- موفقیت
- رشد
- بلوغ
این مراحل بر پایه مدل چرچیل و لوئیس (Churchill and Lewis’s) برای رشد کسبوکارهای کوچک تدوین شدهاند که در آن هر مرحله با ویژگیها، چالشها و عوامل موفقیت خاص خود همراه است. درک موقعیت فعلی شرکت در این چرخه حیاتی است، استراتژی هایی که باعث موفقیت در یک مرحله میشوند لزوماً موفقیت در مراحل دیگر را به دنبال ندارند چه بسا ممکن است اتخاذ یک استراتژی نامناسب در یک مرحله به شکست سازمان منجر شود (برای آشنایی بیشتر با علل شکست سازمانها در صنعت ساخت به مقاله دلایل شکست سازمانها در صنعت ساخت مراجعه کنید).
1. راهندازی کسبوکار (Startup)
در مرحله راهاندازی، شرکت معمولاً بهعنوان یک فعالیت انفرادی توسط مالک آغاز میشود، جایی که وی مسئولیت تمامی جنبهها را بر عهده دارد از جمله پیشنهاد قیمت، فروش، تامین مالی و مدیریت پروژهها. بودجه اغلب از منابع شخصی تامین میشود و تمرکز اصلی بر جذب مشتریان اولیه و تحویل پروژههای کوچک مانند ساخت و بازسازیهای پروژههای مسکونی است. ویژگیهای کلیدی این مرحله شامل ساختار سازمانی ساده، برنامهریزی رسمی محدود و وابستگی کامل به انرژی و دانش مالک است.
- چالشهای اصلی این مرحله عبارتاند از مدیریت جریان نقدینگی محدود، خطر فرسودگی مالک به دلیل حجم بالای کار و دشواری در ایجاد پایگاه مشتریان پایدار. در صنعت ساخت نیز این چالشها با نیاز به تجهیزات اولیه و نیروی کار ماهر تشدید میشود که ممکن است منجر به درآمد ناپایدار و فشارهای مالی گردد.
- عوامل موفقیت در این مرحله شامل حفظ هزینههای بالاسری پایین، تمرکز بر حاشیه سود مناسب و بهرهگیری از شبکههای شخصی برای کسب قراردادهای اولیه است.
- اگر مالک از شرایط موجود راضی باشد بسیاری از شرکتها در این مرحله باقی میمانند، اما برای پیشرفت، اثبات توانایی ارائه خدمات باکیفیت بالا ضروری است.
2. بقا در کسبوکار (Survival)
پس از اثبات قابلیت راهاندازی، شرکت وارد مرحله بقا میشود، جایی که تمرکز بر ایجاد تعادل بین درآمد و هزینهها است تا نقدینگی کافی برای پوشش تعمیرات و جایگزینی داراییها تولید شود. شرکت در این مرحله سابقهای از تکمیل پروژهها ایجاد کرده و شهرتی برای قابلیت اعتماد کسب میکند که امکان دسترسی به اعتبار بانکی را فراهم میآورد. ساختار همچنان ساده است، با تعداد محدودی کارمند که مستقیماً تحت نظارت مالک فعالیت میکنند و برنامهریزی رسمی عمدتاً به پیشبینی جریان نقدینگی محدود میشود.
- چالشهای اصلی این مرحله شامل نیاز به سرمایه اضافی برای رشد، خطرپذیرش پروژههای کمسود یا نامناسب که ممکن است به ورشکستگی منجر شود و دشواری در استخدام متخصصانی مانند مدیران پروژه یا کارشناسان برآورد است. مدیریت حاشیه سود در برابر تغییرات هزینه مصالح و نیروی کار نیز حیاتی است.
- عوامل موفقیت در این مرحله شامل ایجاد سابقه قوی، یادگیری نحوه پیشنهاد قیمت مناسب برای پروژهها و توسعه فرایندها و فرهنگ تیمی برای ثبات میباشد.
شرکتهایی که این مرحله را با موفقیت طی کنند، میتوانند به اندازه کافی رشد یابند و بازده اقتصادی مناسبی به دست آورند، اما برخی ممکن است همچنان در سطحی محدود و حاشیهای باقی بمانند.
3. موفقیت در کسبوکار (Success)
در مرحله موفقیت، شرکت به ثبات اقتصادی دستیافته و همچنین اندازه و نفوذ کافی در بازار برای تضمین سود متوسط یا بیشتر را دارد. این مرحله شامل دو حالت است؛ حفظ وضعیت موجود (موفقیت - کنترل) و یا تجمیع منابع برای گسترش (موفقیت - رشد). در شرکتهای صنعت ساخت، رشد سالانه حدود ۱۵ درصد مشاهده میشود، با جریان نقدینگی مثبت و حضور پایدار در بازار که امکان سرمایهگذاری هوشمند را فراهم میکند. سیستمهای مالی، بازاریابی و تولید ایجاد شده و مدیران تخصصی استخدام میشوند (برای آشنایی بیشتر با مدیریت جریان نقدینگی به مقاله مدیریت جریان نقدینگی در زمان رکود اقتصادی مراجعه کنید).
- چالشهای اصلی این مرحله شامل خطر رشد بیش از حد سریع، تاثیر تغییرات کلیدی مانند ترک یک مدیر و دشواری پیشرفت کارکنان در سازمانی که رشد آن متوقف شده است. در صنعت ساخت، حفظ جریان نقدینگی برای تامین پروژههای بزرگتر و انطباق با تغییرات محیطی مانند مقررات جدید ضروری است.
- عوامل موفقیت در این مرحله شامل همخوانی اهداف کسبوکار با اهداف شخصی مالک، توسعه سیستمها و کنترلها و حفظ پول در شرکت برای تامین رشد است.
مالکان با آموزش مدیران، پایهای محکم برای رشد آینده شرکت ایجاد میکنند، اما مالکانی که به دنبال حفظ وضعیت موجود هستند، میتوانند بر نظارت استراتژیک متمرکز شوند (برای آشنایی بیشتر با استراتژیهای کلیدی کارفرما برای موفقیت در پروژههای صنعت ساخت به مقاله ۴ استراتژی کلیدی کارفرما برای موفقیت در پروژههای صنعت ساخت مراجعه کنید).
4. رشد در کسبوکار (Growth)
مرحله رشد با افزایش درآمد سالانه مشخص میشود، در زمانی که شرکت بیش از ۱۵ درصد افزایش درآمد سالانه را تجربه میکند، نیاز به تأمین مالی قابلتوجه دارد. شرکتهای صنعت ساخت اغلب از سطوح درآمدی پایین (مانند زیر ۵۰۰,۰۰۰ دلار) به سطوح بالاتر (مانند ۵ میلیون دلار) میرسند و بر گسترش از طریق خرید شرکتهای دیگر یا تأمین مالی خارجی تمرکز میکنند. مدیریت پیچیدهتر شده و سیستمهایی برای بهبود تکرارپذیری پروژهها، مانند مدیریت سفارشها و برآوردها، توسعه مییابد.
- چالشهای اصلی این مرحله عمدتا شامل مسائلی مانند جریان نقدینگی به دلیل افزایش مطالبات، دشواری در واگذاری اختیار و نیاز به سیستمهای حمایتی جهت رشد میباشند. در صنعت ساخت، این مرحله پرهزینه است و ممکن است با ریسکهای بالاتر مدیریت بدهی ایجاد کند.
- عوامل موفقیت در این مرحله شامل واگذاری اختیارات، توسعه سیستمهای مقیاسپذیر و تأمین مالی تدریجی رشد است، بهویژه در شرایطی که نرخ بهره مناسب باشد. رویکرد درست میتواند سودهای قابلتوجهی به دنبال داشته باشد، اما ناکامی ممکن است به عقبنشینی منجر شود.
5. بلوغ در کسبوکار (Maturity)
در مرحله بلوغ، شرکت به یک سازمان بزرگ و مستقل تبدیل میشود که معمولاً در نسل دوم یا سوم فعالیت دارد و با داشتن سهم مشخصی از بازار و شهرت بهعنوان پیشرو در حوزه خود شناخته میشود. سطح بدهی در این مرحله متعادل است و تمرکز اصلی بر برنامهریزی استراتژیک، تقویت روابط و طراحی چشمانداز بلندمدت، از جمله انتقال مدیریت به نسل بعدی، قرار دارد. عملیات بهصورت مؤثر و تحت نظارت مدیران شایسته انجام میشود و ساختار سازمانی با لایههای مختلف رهبری، پیچیدگی بیشتری پیدا میکند.
- چالشهای اصلی این مرحله عبارتاند از حفظ هیجان وانگیزه کارکنان برای جلوگیری از فرسودگی، خطر عدم تعهد جانشینان نسلی که ممکن است به افول منجر شود و انطباق با تغییرات بخش بازار.
- عوامل موفقیت در این مرحله عبارتاند از برنامهریزی استراتژیک، حفظ بدهی متوسط و اطمینان از هیجان کارکنان کلیدی و رهبران آینده.
جمعبندی چرخه حیات کسبوکار برای شرکتهای صنعت ساخت
چرخه حیات شرکتهای صنعت ساخت نشاندهنده مسیری پویا است که هر مرحله آن نیازمند رویکردهای مدیریتی متفاوتی است. با شناسایی موقعیت فعلی و پیشبینی چالشهای آتی، مدیران میتوانند استراتژیهایی اتخاذ کنند که پایداری و رشد بلندمدت را تضمین کند. مطالعات نشان میدهند که گذار موفق بین مراحل، کلید تمایز شرکتهای برتر از دیگران است. این درک نهتنها به جلوگیری از اشتباهات کمک میکند، بلکه فرصتهای نوآوری و گسترش را برجسته میسازد (برای آشنایی بیشتر با راهکارهای کلیدی برای رشد کسبوکارهای صنعت ساخت به مقاله راهکارهای کلیدی برای رشد کسبوکارهای صنعت ساخت در سال ۲۰۲۵ مراجعه کنید).
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. مراحل چرخه حیات یک کسبوکار در صنعت ساخت چیست؟
2. چالشها و عوامل موفقیت در هر مرحله از چرخه حیات کسبوکارهای صنعت ساخت کداماند؟
3. چرا درک وضعیت کسبوکارهای صنعت ساخت مهم است؟
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزشهای مؤسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علویپور، دورهای در سطح مهارتهای سخت با عنوان دوره "مدیریت کسبوکار در صنعت ساخت (Construction Business Management)" برای اولین در کشور توسط موسسه برگزار شده است. به جهت آشنایی با سایر دورهها و تاریخ برگزاری آنها میتوانید به بخش تقویم آموزشی مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
دانلود جزئیات این مقاله
