به‌عنوان یک متخصص در صنعت ساخت، چه یک پیمانکار باتجربه باشید و چه یک پیمانکار تازه‌کار، تسلط بر جزئیات متره و برآورد برای موفقیت در پروژه‌ها ضروری است. متره و برآورد دقیق می‌تواند تفاوت چشمگیری بین یک پروژه سودآور و یک پروژه زیان‌ده ایجاد کند. در این مقاله، به بررسی جامع تعریف، اهمیت متره و برآورد می‌پردازیم تا شما را برای مدیریت پروژه‌های آینده با اطمینان بیشتر و آمادگی کامل همراهی کنیم.
1. تعریف متره
به اندازه گیری و تعیین دقیق یک کار یا فعالیت و محاسبه مقادیر مصالح، نیروی انسانی، ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز آن کار، متره می‌گوییم.
متره، که غالباً به‌عنوان متره احجام (Quantity Takeoff) نیز شناخته می‌شود، فرایند تجزیه یک پروژه ساخت به اجزای تشکیل‌دهنده آن است تا مقدار مصالح، ماشین‌آلات و نیروی کار موردنیاز برای اتمام کار محاسبه و تعیین شود. این فرایند دقیق شامل تحلیل نقشه‌ها و مشخصات پروژه به‌منظور شناسایی هر قطعه از مصالح موردنیاز است که این مصالح می‌تواند شامل هر چیزی از بتن و فولاد تا سیم‌کشی برق و لوازم لوله‌کشی شود (در این مقاله به آشنایی با نقشه‌ها در صنعت ساخت پرداخته شده است). هر آیتم به‌طور دقیق اندازه‌گیری و محاسبه می‌شود تا اطمینان حاصل شود که محدوده پروژه به‌طور صحیح و دقیق نمایان شده است.
اهمیت متره مصالح را نمی‌توان نادیده گرفت؛ این فرایند به‌عنوان اساس برآورد دقیق هزینه‌های ساخت، بودجه‌بندی، زمان‌بندی و تأمین مصالح عمل می‌کند. یک متره دقیق کمک می‌کند تا از کمبود مصالح که می‌تواند منجر به تأخیر در پروژه، افزایش هزینه‌ها و سفارش‌های اضافی که به هدررفت منابع می‌انجامد، جلوگیری شود.
متره می‌تواند به‌صورت دستی یا با استفاده از نرم‌افزار انجام شود، اما بسیار مهم است که قبل از ارائه پیشنهاد قیمت، مقادیر دقیق مصالح، نیروی کار، ماشین آلات محاسبه شود. در غیر این صورت، ممکن است با پرداخت هزینه‌های اضافی برای مصالح مواجه شوید و سود خود را کاهش دهید.
2. مترور کیست؟
مترور فردی است که وظیفه‌ی اندازه‌گیری، برآورد و محاسبه‌ی مقادیر کارهای ساختمانی یا عمرانی را بر عهده دارد. این کار معمولاً در مرحله‌ی پیش از ساخت انجام می‌شود و نقش مهمی در مدیریت مالی و فنی پروژه‌ها دارد.
متره نه‌تنها در مراحل ابتدایی پروژه انجام می‌شود، بلکه مترور در طول اجرای پروژه نیز نقش حیاتی دارد. وظیفه‌ی مترور شامل محاسبه و اندازه‌گیری دقیق مقدار مصالح مصرفی، ماشین‌آلات به‌کاررفته و نیروی کار صرف‌شده در پروژه است. این محاسبات به‌منظور تهیه‌ی صورت‌وضعیت‌ها و اسناد مالی پروژه انجام می‌شود و مبنای ارزیابی هزینه‌ها، پرداخت‌ها و تصمیم‌گیری‌های مالی قرار می‌گیرد.
3. چگونه متره انجام دهیم؟
- درک کامل مدارک پروژه
درک دقیق نقشه‌ها، طرح‌ها و مشخصات ساخت از اهمیت بالایی برخوردار است. با نمادها، مقیاس‌ها و اصطلاحات مختلف آشنا شوید. اشتباه در تفسیر این مدارک می‌تواند به برآورد نادرست مصالح، نیروی کار و ماشین آلات منجر شود، بنابراین همیشه درک خود را دوباره بررسی کنید و در صورت نیاز برای رفع ابهام، با معماران یا مهندسان ارتباط بگیرید (در این مقاله به مهارت‌های لازم برای نقشه‌خوانی در صنعت ساخت پرداخته شده است).
- استانداردسازی فرایند متره
پیروی از یک فرایند ثابت در متره از اهمیت زیادی برخوردار است. فرایند استانداردی ایجاد کنید که شامل یک فهرست از تمامی فعالیت‌ها، مصالح، نیروهای کار و ماشین آلات باشد تا هیچ‌کدام از آنها فراموش نشود. از یک رویکرد منظم استفاده کنید، مانند شروع از پایین به بالا یا از بیرون به داخل، تا اطمینان حاصل شود که تمامی اقلام محاسبه شده‌اند. همچنین، از یکسان بودن واحدهای اندازه‌گیری در سراسر فرایند مطمئن شوید تا محاسبات دقیق و مقایسه آسان بین وظایف و بخش‌های مختلف پروژه تضمین شود.
- جزئی‌نگاری و سازماندهی متره
اضافه کردن توضیحات دقیق برای هر قلم، مقادیر و واحدهای اندازه‌گیری، وضوح متره شما را افزایش می‌دهد و برآورد را قابل‌فهم‌تر می‌کند. این کار همچنین فرایند مقایسه قیمت‌ها با تأمین‌کنندگان را آسان‌تر می‌کند. متره خود را به‌طور منطقی سازماندهی کنید و مصالح مشابه را در کنار یکدیگر گروه‌بندی کنید. این سازماندهی موجب تسهیل در فرایند تأمین و مذاکره مؤثرتر با تأمین‌کنندگان خواهد شد.
- در نظر گرفتن ضایعات
در محاسبات برداشت مقادیر، پیش‌بینی ضایعات و اضافه مصالح ضروری است. معمولاً برای جبران خطاهای احتمالی در برش، آسیب‌دیدگی یا ضایعات غیرمنتظره، درصدی به مقدار مصالح موردنیاز اضافه می‌شود. این درصد با توجه به نوع مواد و پیچیدگی پروژه متغیر است، اما به‌طور کلی، افزودن ۵ تا ۱۰ درصد به‌عنوان یک استاندارد رایج توصیه می‌شود.
- به‌روزرسانی برداشت مقادیر به‌صورت منظم
پروژه‌های ساخت پویا هستند و تغییرات طراحی در آنها به‌صورت مداوم رخ می‌دهد. ضروری است که برداشت مقادیر مصالح را مطابق با آخرین مستندات پروژه به‌روز نگه دارید. به‌روزرسانی منظم باعث می‌شود سفارش مصالح با وضعیت فعلی پروژه همخوانی داشته باشد و از تغییرات پرهزینه در لحظات آخر جلوگیری شود.
- به‌روزرسانی مستمر داده‌های هزینه
پروژه‌های ساخت تحت تأثیر تغییرات پویا در بازار قرار می‌گیرند که می‌تواند بر هزینه کلی پروژه تأثیر بگذارد. داشتن یک پایگاه داده هزینه به‌روز به شما اطمینان می‌دهد که برآورد هزینه‌ها با شرایط جدید بازار هماهنگ باشد.
- بازبینی و تطبیق کار
پس از تکمیل برداشت مقادیر، کار خود را با همکاران بررسی کرده یا از نرم‌افزار برای تأیید مقادیر استفاده کنید. این کار به شناسایی اختلافات و اشتباهات در برآوردها کمک کرده و فرصتی برای یادگیری جمعی و بهبود فرایند فراهم می‌کند.
- استفاده از ابزارها و نرم‌افزارهای مناسب
در عصر دیجیتال امروز، بهره‌گیری از جدیدترین نرم‌افزارهای برداشت مقادیر (Takeoff) تحولی بزرگ در بهبود دقت و کارایی ایجاد می‌کند. سرمایه‌گذاری در آموزش برای تسلط بر این فناوری‌ها ضروری است، زیرا می‌توانند به طور قابل‌توجهی خطاهای انسانی را کاهش داده و در بلندمدت موجب صرفه‌جویی در زمان شوند.
4. انواع روش‌های متره
1.4. متره باز
متره باز به فرایندی گفته می‌شود که در آن تمامی جزئیات مصالح، نیروی کار و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای پروژه به‌طور دقیق و جداگانه محاسبه می‌شوند. این روش معمولاً برای پروژه‌های بزرگ و پیچیده مورد استفاده قرار می‌گیرد و نیاز به دانش فنی بالا و تجربه دارد.
مزایا:
- دقت بالای برآورد هزینه‌ها
- امکان شناسایی دقیق نیازهای پروژه
- کاهش خطر اضافه‌هزینه‌ها و کمبود منابع
معایب:
- زمان‌بر بودن و نیاز به منابع انسانی زیاد
- هزینه‌های بالاتر در مراحل اولیه برآورد
2.4. متره بسته
متره بسته روشی است که در آن تنها هزینه کل پروژه یا بخش‌های مختلف آن تخمین زده می‌شود بدون اینکه جزئیات هر آیتم به‌طور جداگانه محاسبه شود. این روش برای پروژه‌های کوچک‌تر و با حجم کار کمتر مناسب است.
مزایا:
- سرعت و سهولت در انجام برآورد
- کاهش هزینه‌های اولیه برآورد
- مناسب برای پروژه‌هایی با جزئیات کمتر
معایب:
- دقت کمتر نسبت به متره باز
- امکان وقوع اضافه‌هزینه‌ها و کمبود منابع
- انعطاف‌پذیری کمتر در مواجهه با تغییرات پروژه
هدف نهایی از متره مصالح ایجاد یک فهرست دقیق از مقادیر مشخص مصالح موردنیاز برای یک پروژه است. اصطلاح Takeoff از فرایند شمارش دستی گرفته شده است؛ به این صورت که پیمانکار اقلام را به‌صورت تک‌به‌تک از روی نقشه ساخت استخراج کرده و در فهرستی ثبت می‌کرد.
انجام متره را چه به‌صورت دستی انجام دهید چه با استفاده از نرم‌افزار، دارای فرایند یکسانی است:
1. بررسی اسناد ساخت: با مراجعه به نقشه‌ها و مشخصات پروژه، پیمانکاران می‌توانند نوع مصالحی را که کارفرما درخواست کرده است مشاهده کنند.
2. فهرست‌بندی اقلام موردنیاز: پیمانکاران فهرستی از تمام اقلام موردنیاز برای پروژه یا مصالح مربوط به حوزه کاری خاص خود تهیه می‌کنند.
3. شمارش یا محاسبه مقادیر: در نهایت، پیمانکاران نقشه‌ها را با دقت و به‌صورت سیستماتیک بررسی کرده و هر آیتم را به‌طور دقیق به فهرست مقادیر خود اضافه می‌کنند.
در حالی که فرایند متره به‌خودی‌خود ساده است، یکی از جنبه‌های پیچیده آن این است که پیمانکاران باید مقادیر مختلف را به روش‌های متفاوتی ثبت کنند.
به‌عنوان مثال، متره می‌تواند به‌صورت زیر انجام شود:
- شمارش: اقلامی که با عدد اندازه‌گیری می‌شوند مانند چراغ‌ها، پریزها، دستگاه‌های تهویه، پنجره‌ها، درها و موارد مشابه
- مساحت: اقلامی که بر اساس متر مربع محاسبه می‌شوند مانند کف‌پوش، دیوارپوش، تخته‌های روکش، سقف و موارد مشابه
- حجم: مصالحی که بر اساس متر مکعب محاسبه می‌شوند مانند بتن، شن، ماسه، رنگ و موارد مشابه.
- طول: اقلامی که بر اساس مترطول ثبت می‌شوند مانند چوب، لوله‌های برق، سیم، کانال‌کشی و موارد مشابه.
- وزن: کارهایی که با وزن (ton-kg) اندازه‌گیری می‌شوند مانند کلیه کارهای فلزی (اسکلت، آرماتور و…)، حمل مصالح ساختمانی مثل سیمان و گچ و…
- ترکیب دو واحد مانند متر مکعب/کیلومتر برای حمل مصالح یا نفر-ساعت برای نیروی کار
هر حرفه یا تخصص در صنعت ساخت دارای مصالح و اقلام خاصی است که در زمان انجام متره باید به طور دقیق محاسبه شود. یک متره دقیق به پیمانکاران و پیمانکاران جزء کمک می‌کند تا برآورد بهتری داشته باشند و برای پروژه‌ها پیشنهاد مناسبی ارائه دهند.
5. تعریف برآورد
برآورد هزینه یک فرایند حیاتی در پروژه‌های صنعت ساخت است. این فرایند شامل تحلیل نقشه‌های پروژه، تعیین هزینه‌هایی ازجمله هزینه مصالح، نیروی کار ، تجهیزات و... می‌شود. برآورد هزینه دقیق برای برنده شدن در مناقصه‌ها، تخصیص منابع، برنامه‌ریزی پروژه و کنترل هزینه‌ها ضروری است.
برآورد دقیق هزینه نه‌تنها به بهینه‌سازی هزینه‌ها کمک می‌کند، بلکه خطرات مالی را نیز کاهش داده و به پیمانکاران این امکان را می‌دهد که منابع را به‌طور مؤثر تخصیص دهند و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری داشته باشند.
زمانی که پیمانکاران برآوردهای دقیقی ارائه می‌دهند، کارفرمایان می‌توانند تصمیمات آگاهانه‌ای بر اساس هزینه‌های پیش‌بینی‌شده اتخاذ کنند. این شفافیت به ایجاد اعتماد کمک کرده و روابط مثبت بین پیمانکاران و کارفرمایان را تقویت می‌کند. همچنین این امکان را به کارفرمایان می‌دهد که پیشنهادات مختلف پیمانکاران را به‌طور عینی مقایسه کرده و بهترین گزینه را برای نیازهای خود انتخاب کنند.
با برآورد دقیق مقادیر مصالح مورد نیاز، پیمانکاران می‌توانند مصالح را قبل از شروع مرحله ساخت سفارش دهند تا اطمینان حاصل کنند که به‌موقع در دسترس خواهند بود. این کار خطر تأخیر ناشی از کمبود مصالح یا سفارشات لحظه آخری را به حداقل می‌رساند. به‌طور مشابه، برآورد دقیق نیروی کار به پیمانکاران این امکان را می‌دهد که نیروی کار را به‌طور مؤثر زمان‌بندی کنند، از ایجاد گلوگاه‌ها جلوگیری کرده و یک جریان کاری روان را تضمین کنند.
1.5. اجزای کلیدی برآورد
حالا که با اصول اولیه آشنا شدیم، بیایید به بررسی اجزای کلیدی که برآورد هزینه را تشکیل می‌دهند بپردازیم.
برآورد شامل در نظر گرفتن تمامی هزینه‌های لازم برای تکمیل پروژه است. این هزینه‌ها شامل هزینه مصالح، ماشین‌آلات، نیروی کار، پیمانکار جزء، ذخیره احتیاطی، بالاسری پروژه، بالاسری سازمان و سود می‌شود.
با متره و برآورد دقیق پیمانکاران می‌توانند اطمینان حاصل کنند که منابع لازم در زمان و مکان مناسب در دسترس هستند که این به کاهش تأخیرات و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.
علاوه بر این، برآورد هزینه شامل در نظر گرفتن نیروی کار مورد نیاز برای هر فعالیت است. این شامل تعیین تعداد کارگران لازم، مدت زمان هر فعالیت و سطح مهارت مورد نیاز برای اجرای فعالیت می‌شود. با برآورد دقیق نیروی کار، پیمانکاران می‌توانند منابع را به‌طور مؤثر تخصیص داده و برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای پروژه ایجاد کنند. فرایند برآورد هزینه به تعیین هزینه کلی و قابلیت اجرایی پروژه کمک می‌کند. این فرایند شامل تحلیل عوامل و اجزای مختلف برای ارائه برآوردهای دقیق است. در ادامه اجزای کلیدی برآورد هزینه را به‌طور دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد:
- هزینه مصالح
برآورد هزینه مصالح یکی از مراحل کلیدی در مدیریت پروژه‌های عمرانی است که طی آن هزینه مصالح موردنیاز برای اجرای پروژه محاسبه می‌شود. این فرایند برای برنامه‌ریزی مالی، زمان‌بندی خرید و جلوگیری از هدررفت منابع اهمیت بالایی دارد.
- هزینه‌های نیروی کار
علاوه بر مصالح، هزینه‌های نیروی کار نقش مهمی در برآورد هزینه‌های پروژه ایفا می‌کنند. محاسبه هزینه‌های نیروی کار شامل عواملی مانند تعداد کارگران مورد نیاز، سطح مهارت آنها و ساعت‌هایی است که صرف پروژه خواهند کرد. برآوردگران باید جنبه‌های مختلف مرتبط با نیروی کار از جمله دستمزد، مزایا و هزینه‌های اضافی را نیز در نظر بگیرند تا برآوردهای دقیقی از هزینه‌های نیروی کار داشته باشند.
- هزینه‌های تجهیزات
بسته به نوع پروژه، برآورد هزینه‌های تجهیزات می‌تواند بخش بزرگی از برآورد متره را شامل شود. این هزینه‌ها شامل اجاره یا خرید ماشین‌آلات و ابزارهای مورد نیاز برای تکمیل پروژه است. این می‌تواند شامل ماشین‌آلات سنگین مانند بیل مکانیکی و جرثقیل‌ها تا ابزارهای کوچک مانند دریل‌ها و اره‌ها باشد. برآوردگران باید به‌دقت نیازهای پروژه را ارزیابی کرده و تجهیزات ضروری را تعیین کنند.
- هزینه پیمانکار جزء
مبلغ پرداختی به پیمانکاران جزء یا متخصصانی که وظیفه اجرای بخش‌های مشخصی از پروژه را بر عهده دارند.
- هزینه بالاسری پروژه
شامل هزینه‌های غیرمستقیم اجرای پروژه مانند حقوق مدیران پروژه، خدمات پشتیبانی و موارد مشابه.
- هزینه بالاسری سازمان و سود
هزینه‌هایی که به دفتر مرکزی سازمان اختصاص دارد و سود مورد انتظار سازمان از پروژه.
- هزینه ذخیره احتیاطی
هزینه‌ای که برای پوشش ریسک‌ها یا شرایط اضطراری احتمالی در نظر گرفته می‌شود.
برآورد هزینه یک فرایند پیچیده است که نیاز به توجه به جزئیات و درک کامل از نیازهای پروژه دارد. با برآورد دقیق هزینه‌های مصالح، نیروی کار و تجهیزات، برآوردگران می‌توانند نمایی جامع از جنبه‌های مالی پروژه ارائه دهند که این اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه، مدیریت مؤثر بودجه و تکمیل موفق پروژه‌ها بسیار ارزشمند است.
چگونه یک مترور حرفه‌ای شویم؟
برای تبدیل‌شدن به یک مترور حرفه‌ای، ابتدا باید دانش فنی خود را در زمینه‌های مرتبط مانند (مهندسی عمران، برق ،مکانیک و...) تقویت کنید و بر مفاهیم پایه‌ای مثل نقشه‌خوانی، اصول متره و برآورد و آیین‌نامه‌های ساختمانی مسلط شوید. تسلط بر نرم‌افزارهای تخصصی مانند Excel، AutoCAD و ابزارهای متره‌نویسی مانند تدکار یا تکسا نیز ضروری است. تجربه عملی در پروژه‌های این صنعت نیز نقش مهمی در یادگیری و ارتقای مهارت‌ها دارد.
همچنین شناخت قراردادها و اصول مدیریت مالی پروژه، تهیه صورت‌وضعیت‌ها و کنترل هزینه‌ها از دیگر مهارت‌های حیاتی مترور است. شرکت در دوره‌های آموزشی تخصصی و مطالعه منابع به‌روز به شما کمک می‌کند دانش خود را تکمیل کنید.
جایگاه این مبانی در موسسه ACEMI
یکی از نقشه‌های راه ارائه شده موسسه ACEMI، نقشه راه مدیریت دفتر فنی (PEO) است. این نقشه راه با همکاری گروهی از متخصصان برجسته تهیه شده؛ افرادی که نه‌تنها تجربه‌ای گسترده در حوزه دفتر فنی دارند، بلکه درک عمیقی از اصول مدیریت ساخت نیز ارائه می‌دهند. این راهنما با رویکردی ساختارمند و مبتنی بر آخرین دانش روز طراحی شده و به عنوان ابزاری راهبردی برای تمامی سطوح دفتر فنی قابل استفاده است. در این چارچوب، محدوده‌های دانشی دقیقی تعریف شده‌اند که شما می‌توانید بر اساس نقش خود در پروژه‌ها، آنها را انتخاب و دنبال کنید.
با این نقشه راه، می‌توانید به سادگی محدوده‌های تخصصی مورد نیاز خود را شناسایی کرده و با انتخاب محدوده‌های دانشی مشخص، دانش و مهارت‌های خود را ارتقا دهید.
یکی از این محدوده‌های دانشی، متره و برآورد، صورت وضعیت، فهارس بها است که دوره‌های مرتبط با این محدوده در موسسه ACEMI برگزار خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر، می‌توانید به تقویم آموزشی موسسه ACEMI مراجعه کنید.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. متره چیست و چرا در پروژه‌های ساخت اهمیت دارد؟
2. وظایف مترور در مراحل مختلف پروژه‌های ساخت چیست؟
3. تفاوت متره باز و متره بسته چیست و هرکدام برای چه نوع پروژه‌هایی مناسب هستند؟
4. اجزای کلیدی برآورد هزینه در پروژه‌های ساخت کدام‌اند؟
5. چگونه یک مترور حرفه‌ای شویم؟
