قراردادهای طرح و ساخت (DB) و طرح-مناقصه-ساخت (DBB)
در این برنامه که دکتر علوی پور میزبان و دکتر زویچی و مهندس مظفرپور از آمریکا به عنوان مهمان حضور داشتند، به صورت زنده در اینستا گرام برگزار شد. در ابتدای این گفت و گو دکتر علوی پور به همراه مهندس مظفرپور به گفت و گو پرداختند که در ادامه به آن می پردازیم.
آشنایی با مدیریت قبل از ساخت:
در آمریکا یک عنوان شغلی وجود دارد با نام مدیریت قبل از ساخت (Pre-construction management)، که به نوعی همان نقش مدیریت پروژه در زمان ساخت را ایفا می کند. مدیر قبل از ساخت در واقع به مباحثی که قبل از شروع ساخت پروژه انجام می شود، پرداخته و در واقع شخصی که هدایت فاز قبل از ساخت را به عهده می گیرد، مدیر قبل از ساخت می باشد.
سیستم های تحویل پروژه:
در ادامه گفت و گو دکتر علوی پور پیشنهاد دادند با توجه به اینکه بحث سیستم های اجرا و تحویل پروژه موضوع بسیار پر اهمیتی در پروژه ها می باشد و شاید بسیاری از افراد با سیستم های اجرا و تحویل پروژه آشنایی نداشته باشند، بهتر است گفت و گو را در این باره آغاز کنیم. مهندس مظفرپور نیز با استقبال از این موضوع، در ادامه توضیحاتی را مطرح کردند.
در ادامه مهندس مظفرپور اشاره کردند که از زمانی که کارفرما تصمیم به شروع یک پروژه می کند، بحث روش های اجرای پروژه نیز آغاز می شود. روش های اجرا و تحویل پروژه در واقع یک موضوع کلی است که نوع ارتباط ذینفعان پروژه (کارفرما، پیمانکار، پیمانکارجز، مشاور و...) را مشخص می کند. همچنین یکی از موضوعات مهم دیگر در سیستم های اجرا و تحویل پروژه، مشخص شدن چگونگی انجام فاز های طراحی، اجرا و ... در پروژه می باشد.
روش طراحی، مناقصه و ساخت:
یکی از روش های اجرایی که سال ها مورد استفاده قرار می گرفت و در حال حاضر نیز مورد استفاده قرار می گیرد، روش سنتی طراحی، مناقصه و ساخت (DBB) می باشد. در واقع روش طراحی-مناقصه-ساخت (DBB) یک روش خطی اجرای پروژه می باشد که باید به صورت مرحله ای انجام شود. ابتدا باید طراحی کامل شود، سپس مناقصه صورت پذیرد و در انتها نیز ساخت پروژه انجام پذیرد.
با گذشت زمان و انجام پروژه ها با این روش، علی رغم استفاده فراوان در پروژه های دولتی (حتی در کشور آمریکا)، مشخص شد که این روش از اجرای پروژه دارای مشکلات متعددی می باشد. از مشکلات این روش می توان به موارد زیر اشاره کرد:1- عدم ارتباط و یکپارچگی بین طراحی و ساخت
2- عدم ارتباط موثر و هماهنگی بین طراح و پیمانکار
3- نمایان شدن مشکلات طراحی در زمان ساخت
4- افزایش تغییر بندها به دلیل عدم هماهنگی میان پیمانکار و طراح
5- افزایش هزینه و طولانی شدن زمان پروژه به دلیل تغییر بندهای فراوان
6- سلب فرصت مهندسی ارزش برای پروژه
روش طرح و ساخت:
با گذشت زمان و مشاهده مشکلات متعدد در روش اجرای طراحی، مناقصه و ساخت (DBB)، افرادی به جهت حل مشکلات فوق دست به کار شدند و در نهایت روش اجرای طرح و ساخت (DB) را معرفی کردند. در این روش ابتدا کارفرما پس از بررسی صلاحیت چندین پیمانکار (بر اساس سابقه فعالیت های انجام شده، مشابه با پروژه مد نظر و نوع روش اجرا و موارد دیگر)، یک پیمانکار را انتخاب می کند. شرکت پیمانکاری نیز عموما از یک تیم تشکیل شده است که شامل گروه های طراحی، ساخت و ... می باشد. در این روش جهت طراحی و اجرا می توان گفت تا حدودی دست پیمانکار باز تر می باشد زیرا از طرف کارفرما یک چارچوبی از طراحی و خصوصیات و... مشخص می شود اما جهت استفاده از مصالح و موادی خاص الزامی نمی شود بلکه یک بازه مشخص را تعیین خواهد شد. با توجه به این موضوع که در این روش قیمت مشخص می باشد و تغییری نمی کند، رقابت بر سر کیفیت و مشخصات می باشد که تعیین کننده است. یکی از اصلی ترین مزایای این روش، غیر خطی بودن آن می باشد، به طوری که می توان با انجام قسمتی از مرحله طراحی، مرحله ساخت را نیز اغاز کرد و همین موضوع باعث کاهش چشمگیری در مدت زمان انجام پروژه می شود.
بهبود روش طراحی، مناقصه و ساخت:
در ادامه بحث، دکتر علوی پور به همراه دکتر زویچی به گفت و گو در رابطه با بهبود روش طراحی، مناقصه و ساخت پرداختند که در ادامه به شرحی خلاصه از نکات مهم بیان شده می پردازیم.
در ابتدای این گفت و گو دکتر علوی پور با اشاره به این موضوع که روش (DBB) ضعف هایی دارد و بعضی افراد معتقد هستند که باید این روش کنار گذاشته شود، گفتگو را آغاز کردند و در ادامه به این موضوع پرداختند که اگرچه این روش ضعفهایی دارد، اما هنوز روشی محبوب بوده، به طوری که حتی در بسیاری از پروژه های دولتی از این روش استفاده می شود و موفقیت آمیز نیز می باشند. اما سوال اینجاست که با وجود این مشکلات در روش DBB، آیا امکان بهبود این روش و حل مشکلات وجود دارد؟ دکتر علوی پور در ادامه بیان کردند که بعضی افراد در داخل ایران می گویند که تنها یک روش خاص مناسب است، اما در واقع اینگونه نیست، چراکه موارد زیادی هستند که می توانند بسته به نوع آن بر روی انتخاب روش اجرا (مانند: فرهنگی که کارفرما دارد، نیازی که کارفرما دارد و ...) تاثیر داشته باشند. همچنین از دکتر زویچی درخواست کردند که نظراتشان را در رابطه با موضوعات فوق، بیان کنند.
در ادامه گفت و گو دکتر زویچی بیان کردند که همیشه با تغییر در روش و سیستم نمی توان پاسخ مثبتی دریافت کرد، به همین دلیل در بعضی مواقع می توان به جای جایگزین کردن روش، روش ها را بهبود بخشیم. برای مثال در روش (DBB)، با توجه به این که روشی قدیمی بوده و سال ها مورد استفاده قرار گرفته، مشکلات آن به طور شفاف است. به همین جهت می توان راه حلی مناسب برای مشکلات موجود در این روش پیدا کرد. به عنوان مثال، می توان از موارد زیر به جهت بهبود این روش استفاده نمود:
- برای بهبود هماهنگی و کاهش فاصله میان پیمانکار و طراح، از یک عامل چهارم استفاده شود که این شخص وظیفه مشورت با طراح در زمان طراحی را دارد و مشکلاتی را که احساس می کند در زمان اجرا پیمانکار با آن برخورد می کند را به طراح انتقال دهد.
- به جهت کم کردن مشکلات، نماینده تیم های درگیر پروژه در بازه های زمانی مشخصی جلساتی را برگزار میکنند و مشکلات را شناسایی می کنند و مشکلات را به مسئولین اصلی پروژه انتقال می دهند و آن ها برای حل مشکلات تصمیمات اساسی را اتخاذ می کنند.
جایگاه این ساختار در نقشه راه موسسه ACEMI:
در نقشه راه جامع موسسه و در بخش مهارت سخت-استراتژی، ما ابتدا از روشهای اجرا و تحویل پروژه (Project Delivery Systems) آغاز نمودیم. به همین دلیل نیز در بخش مهارت سخت-کارشناسی، ابتدا PMBOK در سطح 2 و سپس PRINCE2 در سطح 3 و بعد استاندارد CMAA در سطح 4 آموزش داده میشود که از یک رویه عمومی به مبانی تخصصی رسیده و سپس در سطح 5، به نحوه اجرای پروژه به روش CM ورود نماییم. این دقیقا همان فرآیند اصولیست که تنها در موسسه ACEMI تدوین گردیده است. از اینرو، در موسسه ACEMI دوره های مختلفی در زمینه معرفی روشهای اجرای پروژه، روش طرح-مناقصه-ساخت (DBB)، روش طرح و ساخت (DB) و روش مدیریت ساخت CM AT RISK برگزار گردیده است.
