در پروژههای صنعت ساخت، پیمانکاران اغلب با شرایط غیرمنتظرهای در کارگاه مواجه میشوند که با پیشبینیها و اطلاعات موجود در قرارداد متفاوت است. این شرایط، تحت عنوان "تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه" یا Differing Site Conditions (DSC) شناخته میشوند و میتوانند تأثیرات عمدهای بر زمان و هزینههای پروژه داشته باشند. در ادامه به بررسی بیشتر این موضوع با ذکر مثال و ادعاهای مربوط به آن خواهیم پرداخت.
1. تعاریف و مثالها
هنگامی که پیمانکار در پروژه ساخت با مکانهای غیرقابلشناسایی زیرزمینی و یا سایر شرایط خاص و ناشناخته دیگری مواجه گردد که متفاوت با پیشبینیهای صورت گرفته در قرارداد و یا شرایط نرمال قابلانتظار باشد در این شرایط موضوع "تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه" مطرح میگردد.
مثالهایی از تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه شامل شرایط زیرزمینی غیرقابلپیشبینی، وجود خاکهای متفاوت، سنگهای پنهان، آب زیرزمینی بیش از حد، وجود لایه سنگی سختتر از حد پیشبینیشده، ارتفاعات بیشتر از حد انتظار لایه سنگ زیرزمینی، سازههای پنهان، سطح آب بالاتر و یا سایر شرایط غیرمنتظره باشد.
تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه در خیلی از مواقع " شرایط تغییریافته نسبت به اسناد قرارداد " نامیده میشود. کارهای بالای سطح زمین یا موقعیتهایی که شامل نوسازی یا بازسازی کارهای موجود میشوند، ممکن است منجر به ادعاهای شرایط تغییریافته نسبت به اسناد قراردادی شوند. بهعنوانمثال، اگر یک پیمانکار بالادستی موجب سختی در عملکرد کارهای پیمانکار پاییندستی شود، یا اگر خطای یک شخص ثالث باعث آسیب به تجهیزات شود، ممکن است یک ادعای شرایط تغییریافته نسبت به اسناد قراردادی به وجود آید. اصطلاح "شرایط تغییریافته نسبت به اسناد قراردادی" عبارت مناسبی برای تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه نمیباشد؛ زیرا تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه بهطورکلی به تغییر اشاره نمیکند؛ بلکه به شرایطی اشاره دارد که در زمان اجرای قرارداد وجود داشته؛ اما قابلپیشبینی نبوده است.
نحوه عملکرد پیمانکار در مواجه با تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه به عوامل ذیل بستگی دارد:
- میزان دقت و مؤثربودن پیشبینیهای انجام شده توسط نمایندگان کارفرما
- میزان تفاوت بین شرایط ایجاد شده و پیشبینیهای انجام شده قبل از اجرا
- میزان پیشبینیپذیری شرایط رخداده توسط پیمانکار قبل از شروع ساخت، با استفاده از بازدید از کارگاه، تجربه قبلی در منطقه جغرافیایی، انجام آزمایشها و سایر روشها
- میزان مستندسازی پیمانکار از فرضیات و تأثیر شرایط بحرانی کارگاه بر برآوردهای هزینه ساخت
- میزان مطلع بودن کارفرما از شرایط اتفاق افتاده
- میزان اخطارهای کتبی ارسال شده به کارفرما در هنگام مواجهه با تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه
در سالهای اخیر، میزان ریسک مالی و زمانی پیمانکار به دلیل افزایش پیچیدگی کار ناشی از شرایط زیرسطحی غیرمنتظره، بهتدریج کاهش یافته است. نقطه عطف این تکامل، استفاده از فرم استاندارد A23 در قراردادهای فدرال بوده است که به پیمانکاران اجازه میدهد جبران مالی و زمانی عادلانهای برای تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه دریافت کنند. فرمهای قراردادی دیگر، از جمله فرمهای قراردادی همسان که توسط مؤسسات مختلفی از جمله AIA ،AGC ،EJCDC ConsensusDocs 200 Document و FIDIC ارائه شدهاند، دارای نسخههای مختلفی از بندهای مربوط به تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه هستند. از طرف دیگر، برخی از کارفرمایان خصوصی از بهکار بردن بندهای مربوط به تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه در قراردادها خودداری کرده و پذیرفتن این مسئولیت را انکار میکنند.
2. انواع تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه
تفاوت در شرایط فیزیکی کارگاه عموماً به سه نوع تقسیمبندی میشوند:
1.2. نوع اول
تفاوت در شرایط فیزیکی کارگاه بهطورکلی به شرایطی اطلاق میشود که در آن شرایط فیزیکی واقعی (زیرسطحی یا نهان) که در محل با آن مواجه میشویم، به طور چشمگیری با شرایطی که در اسناد قرارداد ذکر شدهاند، تفاوت دارند (برای مثال به شکل 1 مراجعه شود).
شکل 1. نوع اول تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه
در این نوع پیمانکار باید ثابت کند که شرایط مواجه شده بهصورت فیزیکی و در شرایط زیرسطحی یا نهان بودهاند و همچنین در محل اجرای پروژه بوده و تفاوت اساسی بین شرایط مواجه شده و شرایط ذکر شده در قرارداد وجود دارد. علاوه بر این، پیمانکار ممکن است نیاز به اثبات این داشته باشد که به اطلاعات ارائه شده در قرارداد اعتماد کرده و همچنین شرایط واقعی مواجه شده، ناشناخته بودهاند و این عوامل موجب افزایش هزینه و زمان انجام کار شده است. لازم به ذکر است در این موارد نیاز است پیمانکار برای اثبات ادعای خویش در زمان مناسب اخطارهای لازم درمورد تفاوت در شرایط فیزیکی کارگاه را به کارفرما ارائه کرده باشد. اغلب ادعاهای پیمانکاران در مواجه با این شرایط، درخواست تمدید زمان میباشد؛ لذا اکثر بندهای قراردادی مربوط به DSC به مباحث زمانی اشاره کرده و شرایطی را فراهم میکنند که در صورت تأثیرگذاشتن شرایط مواجه شده بر زمان اختتام پروژه، این زمان (زمان بهاتمامرسیدن پروژه) قابلتمدید باشد.
2.2. نوع دوم
تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه به شرایطی اطلاق میشود که در آن شرایط فیزیکی مواجه شده در محل به طور چشمگیری با شرایطی که قابلانتظار هستند (شرایط نرمال) و با شرایط معمول آن محل/ مکان تفاوت دارد.
تفاوت عمده بین وضعیت متفاوت کارگاه نوع اول و نوع دوم آن است که در وضعیت نوع دوم، کارفرما هیچگونه شرایط پیشبینی شدهای از کارگاه را در اسناد قرارداد ارائه نکرده است و ازآنجاکه پیمانکار نمیتواند شرایط واقعی را با اسناد قرارداد مقایسه کند، بار اثبات تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه نوع دوم، برای پیمانکار به طور قابلتوجهی افزایش مییابد.
ادعاهای وضعیت متفاوت کارگاه نوع دوم زمانی که تنها یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد، رد شده تلقی خواهند شد:
- شرایطی که برای سازههای ساخته شده در یک دوره خاص معمول بوده، حتی اگر پیمانکار به وجود چنین شرایطی عادت نداشته باشد.
- شرایطی که آب زیرسطحی بوده و محل پروژه نزدیک به یک بدنه بزرگ آب قرار داشته است.
- شرایطی که بروز مانع در آن مکان، اتفاق معمول تلقی شود.
- شرایطی که پیمانکار در پروژههای مشابه با این شرایط مواجه شده باشد.
- شرایطی که با مطالعه گزارشهای خاک منطقه قابلشناسایی باشد.
- شرایطی که برای منطقه جغرافیایی موردنظر عادی بوده است.
3.2. نوع سوم
تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه معمولاً مربوط به مواجه با مواد خطرناک غیرمنتظره میباشد و این ریسک را به کارفرما واگذار میکند. روندی که معمولاً در صنعت حملونقل عمومی ریلی دیده میشود این است که در اسناد قرارداد و مناقصه، مناطق با پتانسیل بالای مواجهه با مواد خطرناک در هنگام تخلیه آب و حفاری کارگاه بهدقت مشخص میشوند و تدابیر لازم دراینخصوص اتخاذ میگردد. برای مثال بخشهایی از خطوط ریلی سبک، سنگین و مسافری اغلب در مسیرهای سابق خطوط باری جانمایی میشوند که در آن نشت زیادی ناشی از تردد وسایل نقلیه سنگین طی سالهای زیاد رخداده است.
ادعاهای تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه نوع سوم ممکن است به انواع مواد سمی خطرناکی محدود شوند که توسط محلهای دفع (زباله یا هر آلاینده دیگر) تأیید شده منطقهای، پذیرفته نمیشوند.
اگر علاقهمند به مطالعه بیشتر در حوزه قراردادی می باشید میتوانید با رجوع به سایت موسسه ACEMI مقالات مورد نظر را مطالعه فرمایید. از جمله مقالات مرتبط به این حوزه میتوان به 19 ادعای اصلی در قراردادهای پیمانکاری، مروری بر تاخیرات موجه در پروژه و 14 اقدام مهم کارفرما برای کاهش ادعا (Claim) و اختلاف (Dispute) در پروژه این اشاره کرد.
3. جمعبندی:
تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه به شرایط غیرمنتظره و ناشناخته در کارگاه پروژه اشاره دارد که با پیشبینیهای قراردادی تفاوت دارند. انواع تفاوت در وضعیت کارگاه شامل تفاوت با شرایط قراردادی، تفاوت با شرایط نرمال و مواجهه با مواد خطرناک غیرمنتظره است. مدیریت در این شرایط و استفاده از فرمهای قراردادی مناسب میتواند به کاهش ریسکها و جبران خسارات مالی و زمانی پیمانکاران کمک شایانی کند.
[1] Differing Site Conditions (DSC): Types, Examples, and Claims, Richard J. Long , P.E. , P.Eng. Andrew Avalon , P.E. , PSP
