بروز ادعا و اختلاف در پروژهها باعث ایجاد مشکلاتی جدی در روند اجرای آنها میشود. امروزه به دلیل وجود ادعاها و اختلافات فراوان در پروژهها، روشهای مختلفی نیز به جهت حل اختلافات ارائه شده است که هرکدام از این روشها دارای مزایا و معایبی هستند. در این مقاله به معرفی برخی از این روشها به صورت مختصر میپردازیم.
ادعا و اختلافات در صنعت ساخت
پیچیدگی صنعت ساخت باعث ایجاد قراردادهای پیچیده و در نهایت این قراردادها منجر به بروز ادعا و اختلافات پیچیده میشوند. بروز ادعا و اختلافات در صنعت ساخت به دلایل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به بعضی از این موارد اشاره خواهیم کرد.
- تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه (Differing Site Conditions)
- طراحیها و مشخصات فنی ناقص و دارای اشکال
- دستور تغییر یک طرفه
- شرایط جوی نامساعد
- دستور تعلیق یا توقف کار
- تایید دیرهنگام نقشهها و مدارک ارسالی
- مشکلات ناشی از عدم مدیریت صحیح
بروز ادعا و اختلاف در هر پروژهای مسئلهای بسیار رایج است. اما موضوعی که در این بخش مهم است، وجود رویههای مشخص برای بررسی ادعا و رسیدگی به اختلافات است. اگرچه ادعا به ذاته موضوع بدی نبوده، اما باید بتوان میزان ادعا را کاهش داده و فرایند صحیحی برای حلوفصل اختلافات ارائه نمود.
به همین خاطر توصیه میشود قبل از بروز ادعاها و اختلافات، از این رویهها در قرارداد استفاده گردد. در ادامه به بررسی برخی از این روشها پرداختهایم.
1. روش تصمیم مهندس مشاور و یا مدیر ساخت (Engineer’s Decision Clause)
این روش یکی از قدیمیترین روشهای موجود در زمینه حل اختلاف در پروژههای صنعت ساخت میباشد. در این روش پیمانکار میبایست کلیه ادعاهای خود را به مهندس مشاور (A/E) یا مدیرساخت (CM) جهت رسیدگی ارجاع دهد. معمولا این روش در قراردادهای دولتی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. در نهایت تصمیم مهندس مشاور (A/E) یا مدیر ساخت (CM) به عنوان تصمیم نهایی تلقی می شود و برای طرفین لازم الاجراست. اما به دلیل اینکه مهندس مشاور و یا مدیر ساخت از سوی کارفرما استخدام میشوند، اغلب اوقات رای تحت فشار کارفرما به نفع وی صادر گردیده و در نتیجه پیمانکار نسبت به این روش بیاعتماد میگردد. اما از طرف دیگر و به علت حضور مهندس مشاور و یا مدیر ساخت در طول پروژه، میتوان گفت مهندس مشاور و یا مدیر ساخت از جایگاه خوبی به جهت قضاوت در رابطه با ادعاهای پیمانکار برخوردار هستند. البته این روش امروزه کمتر در دنیا استفاده میشود.
2. روش مذاکره(Negotiation)
خیلیها روش مذاکره را نسخه جدید Engineer’s decision clause میدانند، با این تفاوت که دیگر نظر و تصمیم مشاور در بسیاری از زمینهها قطعی و لازم الاجرا نیست و پیمانکار حق شکایت دارد. البته بسیاری از کارفرماها در این روش تصمیمات مربوط به بحث طراحی و مهندسی را همچنان قطعی و لازم الاجرا میدانند. اینکه در صورت شکایت پیمانکار به تصمیمات چه راهکارهایی وجود دارد مورد دیگری است که میتوانید از فایل مربوطه مطالعه نمایید.
3. روش شورای حل اختلاف (Administrative Boards(
روش شورای حل اختلاف، روشی پروسه محور برای حل اختلافات است. شورای حل اختلافی که در هر استان وجود دارد و متشکل از افراد متخصص در زمینه حل اخلافات است. در این روش، از افراد با تجربه و متخصصی استفاده میشود که سالها در حوزههای مختلف به کار داوری و حل اختلافات مشغول بوده و تجربه فنی و اجرایی نیز دارند. اگرچه روش شورای حل اختلاف به علت حضور متخصصان در زمینههای مرتبط دارای محبوبیت زیادی است (در آمریکا)، اما تصمیم شورا قطعی نبوده و قابلیت شکایت به دادگاه قضایی همچنان وجود دارد. در این روش، به دلیل وجود متخصصان با تجربه، امکان صدور رای عادلانه نسبت به روشهای قبلی وجود داشته اما حل اختلاف هزینه بر تر خواهد بود.
4. روش قضایی (Litigation)
در روش قضایی، هر یک از طرفین در صورت وجود اختلاف به دادگاه قضایی مراجعه کرده و درخواست دادخواهی میکند. معمولا این روش آخرین انتخاب برای حل اختلاف در بین طرفین میباشد، زیرا معایب زیادی دارد. از معایب اصلی این روش میتوان به زمانبر بودن پروسه رسیدگی به اختلافات و صدور رای نهایی و همچنین هزینههای بالا در صورت استفاده از این روش اشاره کرد. روش قضایی حتی در آمریکا در حدود 2 تا 6 سال زمان میبرد تا به نتیجه نهایی برسد. قابل ذکر است نحوه رسیدگی به اختلافات در این روش بر اساس قوانین قضایی هر کشور نسبت به کشور دیگر متفاوت میباشد. در روش قضایی، در صورت اعتراض طرفین نسبت به رای داور، طرفین فرصت اعتراض به رای و درخواست تجدید نظر را دارا میباشند.
5. روش داوری (Arbitration)
روش داوری روشی است که توسط قرارداد و در صورت توافق طرفین ایجاد میشود و در بسیاری از کشورها تنها در پیمانهای خصوصی قابل استفاده است. روشی که بر اساس فرایند تعیین شده در قرارداد (در آمریکا دستورالعمل A201برای Arbitration به صورت رایجی برای بسیاری از قراردادها استفاده میگردد)، اقدام به انتخاب داورها مینمایند. داورهایی که معمولا برای این امر تربیت شدهاند و تعداد آنها عدد فرد میباشد. در آمریکا انجمنی به نام AAAوجود دارد که وظیفه دارد این افراد را که معمولا افرادی اجرایی در صنعت ساخت هستند، آموزش داده، تا آنها برای داوری پروژهها آماده گردند.
به طور کلی میتوان گفت روش داوری نسبت به روش قضایی نیازمند صرف زمان و هزینه کمتری بوده و به همین دلیل روش داوری ترجیج برخی از کافرمایان و پیمانکاران نسبت به روش قضایی میباشد.
در بندهای قراردادی استفاده از این روش باید نکاتی از جمله: محل داوری، تعداد داور (یک یا سه نفر)، زبان و... مشخص شود. انجمن داوری آمریکا (AAA) یک سازمان غیرانتفاعی در آمریکا میباشد که در طی سالیان گذشته در امر داوری موفق عمل کرده است. انتشار دستورالعملهای قراردادی جهت استفاده از این روش و آموزش و تربیت داوران، بخشی از وظایف این انجمن است. معمولا در این روش تصمیمات داور قابل تجدید نظر نبوده و عموما تصمیم داور کاملا محرمانه است.
6. روش میانجیگری(Mediation)
روش میانجیگری یکی از روشهای محبوب در دنیا است. این روش همانند روش داوری، در صورت توافق طرفین به عنوان روشی برای حل اختلافات آتی در قرارداد در نظر گرفته میشود. این روش شباهتهای زیادی به روش داوری داشته، اما به جهت رفع برخی از معایب روش داوری (از جمله زمان و هزینه)، این روش مورد توجه زیادی قرار میگیرد. در این روش و برخلاف روش داوری، تصمیمات شخص میانجیگر عموما الزامآور و نهایی نبوده و این روش جنبه مذاکراتی دارد. مذاکراتی که توسط یک میانجیگر به شیوه خاصی اداره شده و طرفین امکان حل اختلافات خود را با مذاکره و سهولت بیشتری دارند.
شاید بتوان روش میانجیگری را یک مرحله بالاتر از روش مذاکره دانست. روش میانجیگری به دلیل از بین بردن پروسههای اداری و رسمی، زمان حل اختلاف را کوتاهتر کرده و همچنین هزینههای آن را نیز به مراتب کمتر کرده است.
اگرچه در صورت به نتیجه نرسیدن روش میانجیگری، هزینه و زمان بیشتری میتواند به طرفین تحمیل گردد.
7. روش هیئت بازبینی اختلافات (Dispute Review Boards)
روش هیئت بازبینی اختلاف که برخی از آن به عنوان هیئت بررسی اختلافات نیز یاد میکنند، روش جدیدتر بوده و امروزه در بسیاری از قراردادها در دنیا بهکارگرفته میشود. در این روش، کارفرما و پیمانکار به محض امضای قرارداد یک هیئت سه نفره (در برخی قراردادها میتواند متفاوت باشد) را منصوب میکنند. هیئتی که یک نفر آن توسط کارفرما، یک نفر توسط پیمانکار و یک نفر نیز توسط هر دو انتخاب میگردد. این هیئت عموما در فرایند اجرا دخالتی نداشته، اما معمولا به صورت دورهای (طبق قرارداد و عموما یک یا دو بار در ماه) طی جلساتی از فرایند پروژه و روند گزارشات آگاه میشود تا در زمان بروز اختلافات بتواند تشخیص مناسب و سریعتری را داشته باشند. در صورت بروز اختلاف، این هیئت نقش بیطرف را داشته و سعی بر حل منطقی اختلافات را دارد. همچنین به صورت کلی توصیههای هیئت بازبینی اختلاف از نظر حقوقی الزامآور نیست. به جهت توجیهپذیری اقتصادی، این روش معمولا در پروژههای بزرگ و پیچیده مورد استفاده قرار میگیرد.
مقالهای جهت مطالعه بیشتر به پیوست قرار داده شده است.
جایگاه مبانی ارائه شده درآموزشهای موسسهACEMI
در نقشه راه مدیریت ساخت (CM) موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، دورهای در سطح مهارتهای سخت با عنوان (مدیریت ادعا و اختلافات در طول چرخه حیات پروژه) ارائه شده است که به صورت کامل با نحوه مدیریت ادعا و حل اختلافات در طول چرخه حیات پروژه و انواع روشهای حل اختلاف آشنا خواهید شد. همچنین کلیه آموزشها در این موسسه به نحوی ارائه خواهند شد که به صورت اجرایی قابلیت پیادهسازی در پروژهها و سازمانهای پروژه محور را خواهند داشت.
