سوءمدیریت کارفرما در اجرای قراردادهای ساخت

در اجرای پروژه‌های صنعت ساخت، رعایت اصول مدیریتی و اجرای صحیح قرارداد از اهمیت بالایی برخوردار است. بااین‌حال، سوءمدیریت در پروژه‌های صنعت ساخت یکی از چالش‌های اساسی است که می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌ها، تاخیر در زمان‌بندی و حتی ایجاد دعاوی حقوقی میان طرفین قرارداد شود (در این مقاله به جنبه‌های حقوقی قراردادهای ساخت پرداخته شده است). سوءمدیریت می‌تواند در قالب مداخله نادرست کارفرما در روش‌های اجرایی پیمانکار، تحمیل تغییرات بدون تعدیل قرارداد، نظارت بیش‌ازحد، یا عدم پیشگیری از دخالت اشخاص ثالث در روند اجرای پروژه بروز کند.

یکی از چالش‌های اساسی در این حوزه، محدودیت‌های ناعادلانه‌ای است که ممکن است بر روش اجرای کار پیمانکار تحمیل شود، مانند الزام به استفاده از یک روش خاص که هزینه‌های اضافی به همراه دارد. علاوه بر این، اگر کارفرما به تعهدات قراردادی خود مانند تأمین دسترسی به محل پروژه یا هماهنگی با سایر نهادهای مرتبط پایبند نباشد، پیمانکار با مشکلات جدی در روند اجرای پروژه روبه‌رو خواهد شد (قبلا در مقاله‌ای به پیشگیری از بروز ادعاها از دید پیمانکاران پرداخته‌ایم).

در این مقاله، برخی از نمونه‌های رایج سوءمدیریت از جمله تغییرات اعتباری، مداخله در روش اجرا، نظارت بیش‌ازحد و تأثیرات منفی اشخاص ثالث بررسی شده است. این موارد نشان می‌دهند که چگونه اقدامات یا کوتاهی‌های کارفرما می‌توانند موجب افزایش هزینه و زمان اجرای پروژه شوند و چه حقوقی برای پیمانکار در مواجهه با این مشکلات در نظر گرفته می‌شود.

1. تعریف سوءمدیریت

پیمانکار حق دارد که اجرای کار را با کمترین هزینه ممکن و در تطابق با محدوده کاری و مشخصات قراردادی انجام دهد. سوءمدیریت، مفهومی است که دادگاه‌ها به رسمیت می‌شناسند و به پیمانکاران این امکان را می‌دهد که در صورت ایجاد اختلال در کارشان به دلیل اقدامات یا کوتاهی‌های کارفرما، هزینه‌های خود را مطالبه کنند مگر اینکه در قرارداد تصریح شده باشد، کارفرما مجاز به دخالت در ترتیب اجرای کار یا روش‌های ساخت پیمانکار است.

2. احکام مرتبط با سوءمدیریت در قراردادهای ساخت

رأی‌های مرتبط با سوءمدیریت اغلب بر اساس اصل قبول ضمنی صادر می‌شوند که بیان می‌کند:

"هر قرارداد به‌طور اعتباری شامل این تعهد است که هیچ‌یک از طرفین، اقدامی که مانع اجرای تعهدات طرف دیگر شود یا اجرای آن را مختل یا به تاخیر اندازد، انجام ندهد."

این مقاله، نخستین بخش از یک مجموعه مقالات سه‌قسمتی درباره ادعاهای مرتبط با سوءمدیریت در قراردادهای ساخت است. در این بخش، نمونه‌هایی از سوءمدیریت شامل تغییرات اعتباری، مداخله در روش اجرای کار، نظارت بیش از حد و دخالت اشخاص ثالث در کار پیمانکار بررسی می‌شود (در این مقاله به علل اصلی ادعاها و اختلافات در مگا پروژه‌ها پرداخته شده است).

3. نمونه‌هایی از سوءمدیریت در قراردادهای ساخت

1.3. تغییرات اعتباری (Constructive Change)

سوءمدیریت ممکن است زمانی رخ دهد که دستورهای کارفرما با مفاد قرارداد مغایرت داشته و منجر به تغییر اعتباری در کار شوند، درحالی‌که کارفرما دستور تغییر تأییدشده‌ای برای جبران هزینه و زمان اضافی پیمانکار صادر نمی‌کند.

به‌عنوان نمونه، در پرونده Rogers & Babler، کارفرما پیشنهاد پیمانکار را برای استقرار یک کارخانه تولید مصالح سنگدانه در یک منبع خاک‌برداری کارفرمای رد کرد. در نتیجه، پیمانکار مجبور شد مصالح موردنیاز خود را از منابع تجاری تهیه کرده و به کارخانه آسفالت خود حمل کند. از آنجا که قرارداد اصلی تأمین مصالح از منابع کارفرمای را تضمین کرده بود و استفاده از منبع موردنظر پیمانکار را منع نکرده بود، این اقدام کارفرما، به‌عنوان یک تغییراعتباری در قرارداد تلقی شد که منجر به افزایش هزینه‌ها و زمان اجرای پروژه برای پیمانکار گردید.

- رأی هیئت رسیدگی به دعاوی (BCA) در پرونده Rogers & Babler
در این پرونده، اسناد قراردادی تصریح می‌کردند که یک منبع خاک‌برداری کارفرما برای تأمین مصالح سنگدانه آسفالت در اختیار پیمانکار قرار خواهد گرفت. پیمانکار در مرحله پیش‌ازمناقصه، طی استعلام از مقام مسئول کارفرما، اطلاع یافت که می‌تواند مصالح سنگدانه را از پایگاه هوایی ایلوسون (Eielson Air Force Base) به محل پروژه حمل کند و بر این اساس، پیشنهاد قیمت خود را تنظیم نمود. بااین‌حال، هیچ مدرکی نشان نمی‌داد که استفاده از مصالح خاک‌برداری از پایگاه هوایی ایلوسون از نظر قراردادی ممنوع بوده است.

باوجود این، کارفرما پس از عقد قرارداد، پیشنهاد پیمانکار برای استفاده از این منبع و حمل مصالح از کارخانه آسفالت خود در این پایگاه به محل پروژه را رد کرد که تغییری در مفاد قرارداد محسوب می‌شد.

هیئت داوری حکم داد که پیمانکار مستحق دریافت تعدیل هزینه برای افزایش هزینه‌های تهیه مصالح سنگدانه‌ای از منابع تجاری و حمل آن به کارخانه خود برای فرآوری است.

2.3. روش اجرا (Method of Performance)

طبق نظر یکی از هیئت‌های داوری فدرال رسیدگی به دعاوی قراردادی، تحمیل نادرست یک روش خاص برای اجرای کار یا محدود کردن غیرموجه انتخاب روش‌های اجرایی توسط پیمانکار، که منجر به افزایش هزینه‌های وی شود، یک تغییر اعتباری محسوب شده و مستلزم تعدیل منصفانه قرارداد است.

در پرونده Harold Bailey Painting Co.، پیمانکار روش رنگ‌پاشی (spray painting) را برای اجرای کار انتخاب کرد، اما کارفرما به این روش اعتراض کرده و دستور داد که رنگ‌آمیزی تنها با استفاده از غلتک (roller) انجام شود. دادگاه حکم داد که چنانچه در قرارداد محدودیتی در مورد استفاده از رنگ‌پاشی وجود نداشته باشد، پیمانکار می‌تواند کار رنگ‌آمیزی را به روش غلتکی یا پاششی انجام دهد. بنابراین، الزام پیمانکار به استفاده از غلتک، تغییری در روش اجرایی وی محسوب شده که هزینه‌های بیشتری را بر او تحمیل کرده است.
در نتیجه، به میزانی که پیمانکار به دلیل این دستورالعمل کارفرمای متحمل هزینه‌های اضافی شده است، حق دارد طبق بند "تغییرات" (Changes Clause) درخواست تعدیل منصفانه نماید.

3.3. مداخله اشخاص ثالث (Third-Party Interference)

مداخله اشخاص ثالث، در صورتی که کارفرما از جلوگیری آن کوتاهی کند، می‌تواند نشانه‌ای از سوءمدیریت باشد. در پرونده Perini, Horn, Morrison-Knudsen (JV)، کارفرما مسئول کوتاهی یک شرکت راه‌آهن (که طرف قرارداد نبود) در اجرای تعهد خود مبنی بر تأمین دوره‌های وقفه، بدون توقف ترافیک ریلی بود، تعهدی که در قرارداد تصریح شده و برای اجرای پروژه حیاتی محسوب می‌شد. با اینکه کارفرما در موقعیتی قرار داشت که می‌توانست بر تحقق این توقف‌ها تأثیر بگذارد، هیچ مدرکی به هیئت داوری قراردادهای فدرال (BCA) ارائه نکرد که نشان دهد برای حل این مشکل اقدامی انجام داده است.
- اگر کارفرما در جلوگیری از مداخلات اشخاص ثالث کوتاهی کند و این مداخله باعث تاخیر یا افزایش هزینه‌های پیمانکار شود، می‌توان آن را نوعی سوء مدیریت دانست.
- در چنین شرایطی، پیمانکار حق دارد جبران خسارات ناشی از عدم اجرای تعهدات کارفرما را مطالبه کند.

- رأی هیئت داوری قراردادهای فدرال (BCA) بیان می‌کند:
در غیاب صریح‌ترین مفاد قراردادی، ما نمی‌توانیم استدلال ضمنی کارفرما را بپذیریم که بر اساس آن، مدعی می‌بایست پیش‌بینی کرده و پیشنهاد خود را با این فرض تنظیم می‌کرد که ممکن است مجبور شود بنا به صلاحدید راه‌آهن، با عبور هر قطار، عملیات تجهیز و برچیدن کارگاه را انجام دهد.

مدعی به‌طور منطقی به تضمین‌های صریح، قطعی و غیرقابل‌تردید قرارداد درباره دوره‌های مشخص توقف ترافیک ریلی اعتماد کرده است. کارفرما مسئولیت نقض این دوره‌های توقف توسط شرکت راه‌آهن را که منجر به ایجاد اختلال شد، بر عهده دارد. تضمین دسترسی به محل پروژه که در هر قرارداد ساختی امری حیاتی است، نمی‌توانست بدون وجود زبانی صریح و مشخص در قرارداد که به‌وضوح نشان دهد چنین محدودیت‌هایی بر عهده مدعی گذاشته شده است، توسط شخص ثالثی مانند شرکت راه‌آهن نقض شود.

بر این اساس، هیئت داوری حکم کرد که پیمانکار مستحق دریافت تعدیل هزینه‌های ناشی از تاخیرهایی است که به دلیل عدم اجرای دوره‌های قطع فعالیت و همچنین وقفه‌های ایجادشده توسط شرکت راه‌آهن برای عبور قطارها به وجود آمده است.

هیئت داوری حکم داد که پیمانکار مستحق دریافت تعدیل هزینه‌های ناشی از تاخیرهایی است که به دلیل کوتاهی مستمر راه‌آهن در ارائه زمان‌های قطع خدمات و همچنین وقفه‌های ایجادشده در دوره‌های قطع خدمات تأییدشده برای عبور قطارها به وجود آمده است.

در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است

جایگاه این مبانی در موسسه ACEMI

[1] Richard J. Long , P.E. , P.Eng, Maladministration of a Construction Contract, Part 1: Definition & Examples.