دادگاه دعاوی ایالات متحده تغییر خارج از محدوده (Cardinal Changes) را بهعنوان تغییر یا تغییراتی فراتر از محدوده قرارداد و نقض قرارداد، تعریف کرده است. دیوان عالی آن کشور کارهای در محدوده اصلی را چنین تعریف کرده است:
کارهای واقع در محدوده اصلی کارهایی هستند که هنگام انعقاد قرارداد بهطور عادلانه و منطقی برای طرفین قابلتصور هستند.
1. مواجهه پیمانکار با تغییر خارج از محدوده
پیمانکار در مواجهه با تغییر خارج از محدوده سه انتخاب پیشرو دارد:
1.1. پیمانکار میتواند برای زمان اضافی و هزینه اجرای کار درخواستی برای دستور تغییر تهیه کند. دستور تغییر ممکن است شامل درخواست برای تغییر وضعیت قرارداد از قرارداد قیمت ثابت به قرارداد امانی باشد (برای آشنایی بیشتر با دستور تغییر میتوانید مقاله "فرایند جامع مدیریت دستور تغییر (change orders) در پروژههای ساخت" را مطالعه کنید).
2.1. پیمانکار میتواند پس از ابلاغ دستور تغییر از جانب کارفرما، تغییر را انجام داده و پس از اتمام کار، خسارت ناشی از نقض قرارداد را درخواست کند.
3.1. پیمانکار ممکن است از انجام کار اضافی یا تغییر ابلاغ شده خودداری کرده و ادعای نقض قرارداد کند.
معمولاً این تغییرات با چالشهای بسیاری همراه هستند بهعنوانمثال اگر پیمانکار دستور تغییر را انجام دهد، ممکن است تا زمان اثبات و بازیابی خسارت ناشی از نقض قرارداد با مشکلات مالی شدید مواجه شود. از طرفی اگر پیمانکار با تصور اینکه تغییر خارج از محدوده است تصمیم بگیرد که کار را انجام ندهد و سپس دادگاه یا هیئت داوری تعیین کنند که این تغییر خارج از محدوده قرارداد نبوده است، در این صورت پیمانکار بهعنوان نقضکننده قرارداد شناخته میشود (برای اطلاع از ادعاهای اصلی پیمانکار به مقاله "۱۹ ادعای اصلی در قراردادهای پیمانکاری" مراجعه کنید).
ازآنجاکه پیمانکار معمولاً هنگام اعطای قرارداد تغییرات گسترده یا مجموعهای از تغییرات را پیشبینی نمیکند، ممکن است به علت کارهای ابلاغ شده در دستور تغییر با افزایش چشمگیر هزینهها و کاهش سود مواجه شود. مطابق با تعاریف، تغییرات قراردادی خارج از محدوده از طریق تعدیل عادلانه جبرانپذیر نیستند.
2. قاعده تغییر خارج از محدوده
قاعده یا دکترین (Doctrine) تغییر خارج از محدوده، افزایش قابلتوجه هزینهها و کاهش سود ناشی از دستور تغییر به وجود آمده پیمانکار را با ارائه راهکار خسارت ناشی از نقض قرارداد رفع میکند. همچنین، ممکن است کل هزینههای تحمیلشده و سود ازدسترفته پیمانکار از طریق تعدیل عادلانه قابل بازیابی نباشد، زیرا میزان تعدیل معمولاً در مفاد قرارداد به درصدهای معین بالاسری و سود محدود میشود. بااینحال، تغییر خارج از محدوده بهقدری وسیع است که پیمانکار ممکن است در دریافت هزینهها و خسارات از کارفرما، خود را به شرایط تعیین شده در قرارداد محدود نکند.
قاعده تغییر خارج از محدوده برای پاسخ به ادعاهای پیمانکاران در زمینه قراردادهای دولتی ایالات متحده (بهصورت اختصاصی) توسعهیافته است. برخی ایالتها اجازه میدهند که در پروژههای خصوصی ادعاهای تغییر خارج از محدوده یا تفاسخ قرارداد صورت گیرد. دادگاههای ایالتی مسائل مشابه را بسته به اینکه آیا پیمانکار به کار ادامه داده یا کار را متوقف کرده است، با استفاده از تحلیلهای quantum meruit (ابزاری که به طرفین در تعیین و دریافت منطقی و منصفانه خسارات واقعشده هنگام بروز اختلاف کمک میکند)، فسخ و خاتمه حل میکنند. بسیاری از قراردادهای ساخت خصوصی اکنون شامل مفاد تغییر خارج از محدوده (مشابه با آنچه در قراردادهای دولتی ایالات متحده وجود دارد) هستند. دادگاههای ایالتی و شهری معمولاً در اعلام نظرات درباره اینکه چه چیزی بهعنوان تغییر خارج از محدوده در نظر گرفته شود، محافظهکارتر هستند.
بااینحال، رویههای قضایی مشی روشنی را برای تشخیص اینکه چه زمانی تغییرات به تغییرات خارج از محدوده تبدیل میشوند تعیین نکرده است و تا زمانی که این خط و مشی مشخص نشوند، استفاده از تغییر خارج از محدوده بهعنوان ابزاری برای ادعا بسیار پرریسک است. معمولاً پیمانکاران بزرگ مهندسی و ساخت حین ادعای تغییرات خارج از محدودهای که به واسطه دستور تغییر در طراحی نهایی و ساخت پروژهها به وجود آمده، خود را محق به متوقف کردن کار ندانسته و تغییر در مبنای جبران خسارت خود را توجیه نمیکنند.
بزرگترین ریسک در این زمینه برای کارفرما، در قراردادهای قیمت واحد (Unit Price) و زمانی رخ میدهد که مقادیر کار انجامشده، افزایش چشمگیری نسبت به مقادیر کار تعریفشده هنگام دعوت به مناقصه (توسط کارفرما) داشته باشد. در آن صورت، توافق باید برای تغییر در مقادیر شرایطی را پیشبینی کرده و به پیمانکار اجازه دهد در صورت تغییر مقادیر به درصد معین از مقادیر برآورد ارائه شده توسط کارفرما، درخواست تجدید مذاکره درباره بهای واحد کار خود را ارائه کند. اگر مقادیر به طور قابلتوجهی متفاوت باشد، پیمانکار ممکن است ادعای تغییر خارج از محدوده کرده و درخواست کند قرارداد به قرارداد اضافه بر هزینه (Cost Plus) تبدیل شود.
3. شناسایی عوامل کاربردی در تعیین تغییر خارج از محدوده
عوامل مختلفی برای تعیین تغییر خارج از محدوده وجود دارند، اما هیچیک بهتنهایی در تمامی شرایط قابلاستفاده نیستند. این عوامل بر مبنای ضرورت تعیین ماهیت اصلی قرارداد شکل میگیرند. حتی در مواردی که استفاده از این عوامل به وجود تغییر خارج از محدوده اشاره دارد، ممکن است شرایط نشاندهنده این باشد که طرفین در زمان انعقاد قرارداد، امکان تعدیل را پیشبینی کرده و قاعده تغییر خارج از محدوده پیشتر توسط طرفین در نظر گرفته شده باشد.
4. معیار شناسایی تغییر خارج از محدوده
مبنای استاندارد مقایسه این است که پروژه تغییریافته اساساً با کاری که طرفین هنگام انعقاد قرارداد درباره آن توافق کرده بودند، انطباق داشته و پروژهای که در نهایت ساخته شده است در ذات خود منطبق بر قرارداد فیمابین باشد؛ بنابراین، معیار بررسی تغییر ماهیت پروژهای که قرار است ساخته شود، خواهد بود. در محدوده بودن یا خارج از محدوده بودن دستور تغییر، پرسشی همیشگی اما قابلبررسی است. بهعبارتدیگر، اینکه کار تغییریافته یک فعالیت به طور قابلتوجهی متفاوت از آن چیزی است که طرفین در نظر داشتند یا خیر مستقیماً به تعداد تغییرات انجام شده وابسته نیست، بلکه بیشتر تمرکز بر روی اندازه و کیفیت تغییرات است. امکان تغییر یا اصلاح یک پروژه محدود به تغییراتی است که به طور غیرمنطقی ماهیت کار را تغییر ندهد یا هزینههای آن را به طور نامتناسب افزایش ندهد.
قاعده تغییرات خارج از محدوده غالباً در موقعیتهایی به کار میرود که در طراحی معایبی وجود داشته که باعث عواقب شدیدی میشوند، حتی اگر پروژه تکمیل شده با آنچه در ابتدا در نظر گرفته شده بود، متفاوت نباشد.
تغییرات خارج از محدوده صرفاً به تغییراتی که حجم کار را افزایش میدهند محدود نیستند. آنها میتوانند همچنین ناشی از تغییرات در ابزار یا روشهای انجام کار باشند.
1.4. تعداد تغییرات پروژه
اغلب پیمانکارانی که با تعداد زیادی تغییرات در یک پروژه مواجه میشوند، ترغیب میشوند که خسارت تغییر خارج از محدوده را دریافت کنند که امری نادرست است. تعداد تغییرات بهخودیخود نمیتواند معیار مناسبی باشد. تغییر واحدی که فراتر از محدوده قرارداد است میتواند خارج از محدوده باشد. بااینحال، تعدد تغییرات خارج از محدوده هنگامی که به علت خاص بودن قرارداد ساخت به وجود آید بهوضوح نشانگر آن است که طرفین حجم بالایی از تغییرات را پیشبینی نکردهاند.
درست است که تجمیع تغییرات ممکن است فراتر از محدوده اولیه در نظر گرفته شده باشد؛ اما تعیین خارج از محدوده بودن تغییرات دشوار است. تغییرات متعدد در جزئیات رخدادهای کلیدی داخلی یک ساختمان اداری ده طبقه حتی اگر پروژه نهایی هنوز هم یک ساختمان اداری دهطبقه باشد، ممکن است تغییر خارج از محدوده محسوب نشود. ادعای تغییر خارج از محدوده که بر اساس تجمیع تغییرات استوار است نیز ممکن است به دلیل ارائهنکردن اطلاعیه کتبی از سوی پیمانکار مبنی بر قصد خود برای ثبت درخواست تغییر خارج از محدوده، با شکست مواجه شود. این الزام فرصتی برای اصلاح وضعیت به کارفرما میدهد.
2.4. زمان تغییرات پروژه
عامل دیگری که وجود دارد این است که چقدر طول میکشد تا کارفرما پس از شناسایی نیاز به تغییر، آن را انجام دهد. دادگاهها و هیئتهای داوری شرطی را ضمنی کردهاند که بهموجب آن کارفرما باید چنین تغییراتی را بدون تاخیر قابلاندازهگیری انجام دهد. انجامندادن تغییرات ضروری در زمان مناسب ممکن است کارفرما را به پرداخت خسارت وادار کند. عامل دیگر مربوط به تاثیری است که تغییر بر زمان اجرای قرارداد دارد. بهطورکلی، یکبند جداگانه در قرارداد پیمانکار را محق به دریافت تمدید مدت و احتمالاً هزینه تاخیرهای مجاز میکند. درحالیکه برخی از دادگاهها تاثیر تاخیر یک تغییر را در تجزیهوتحلیل اینکه آیا تغییر خارج از محدوده بوده است یا خیر، مدنظر قرار میدهند، تاثیر بر کار است که ممکن است یک تغییر را خارج از محدوده کند و نه تاثیر بر زمان اجرا. برای آشنایی بیشتر با اثر زمانی دستور تغییر میتوانید مقاله "5 توصیه کلیدی برای جلوگیری از اختلاف در زمان دستور تغییر (change orders)" را مطالعه کنید.
3.4. میزان تحقیق و توسعه لازم
هنگامی که تغییرات نیاز به مهندسی یا تحقیقات و توسعه بیشتری داشته باشند، دادگاه یا هیئت داوری میزان کار اضافی ضروری را بررسی میکند. اگر مقدار زیادی مهندسی یا تحقیقات و توسعه لازم باشد، قاضی احتمالاً تغییر خارج از محدوده را شناسایی خواهد کرد. این بررسی همچنین شامل ارزیابی ماهیت کار طبق قرارداد است. اگر پیمانکار انتظار چنین کار اضافی را داشته باشد، تحقیقات و توسعه اضافی تغییر را خارج از محدوده نخواهد دانست.
4.4. میزان خسارات پیمانکار
بهطورکلی میتوان گفت که تغییراتی که به طور قابلتوجهی ارزش یک قرارداد را افزایش میدهند، از محدوده قرارداد خارج بوده و بهعنوان نقض قرارداد بهحساب میآیند. به نظر میرسد دادگاهها و هیئتهای داوری نسبت به استفاده از مقایسه دقیق هزینه واقعشده در مقابل قیمت قرارداد بیمیل هستند، اما در شرایط مناسب، چنین مقایسهای ممکن است شواهد محکمی از تغییر خارج از محدوده را ارائه دهد.
5. شرایط ناکافی برای ادعای تغییر خارج از محدوده
در تمامی شرایط ممکن است از ادعای تغییر خارج از محدوده در ساخت پشتیبانی نشود. به عنوان مثال:
- شرایط تغییر یافته کارگاه ممکن است هنگامی که پیمانکار باید شرایط تغییر یافته را کشف یا پیشبینی میکرد ادعای تغییر خارج از محدوده را توجیه نکند.
- مدیریت نادرست پیمانکار اصلی که منجر به کاهش بهرهوری در کار پیمانکار جزء شده است، ممکن است به عنوان تغییر خارج از محدوده محسوب نشود.
نتیجهگیری درباره تغییر خارج از محدوده در پروژههای ساخت
یک دستور تغییر در قرارداد در موارد بسیار نادری بهعنوان تغییر خارج از محدوده تلقی میشود. اعمال قاعده تغییر خارج از محدوده به طور منحصربهفرد به حقایق آیتم خاص مورد بررسی وابسته است. معیار نهایی این بررسی، شباهت پروژه نهایی با آنچه در قرارداد اولیه ذکر شده است میباشد. اگر ثابت شود که تغییرات به سطح تغییر خارج از محدوده رسیده است، پیمانکار ممکن است بتواند از انجام کار به شکل تغییریافته خودداری کرده یا حق دریافت خسارت برای نقض قرارداد که ممکن است محدود به مفاد قراردادی نباشد را به دست آورد.
تشخیص اینکه چه چیزی بهعنوان تغییر خارج از محدوده شناخته میشود به تصمیم دادگاه یا هیئت داوری و شرایط منحصربهفرد قرارداد مربوط میشود. توقف کار و رهاکردن یک پروژه به دلیل ادعای تغییر خارج از محدوده میتواند ریسک زیادی به همراه داشته باشد. بیشتر پیمانکاران ترجیح میدهند که کار موردنظر را انجام دهند و سپس به دنبال جبران هزینهها بروند تا اینکه خطر عدم تایید موقعیت خود توسط دادگاه یا هیئت داوری را به جان خریده و در معرض خسارت قابلتوجهی ناشی از رهاکردن نادرست مسئولیت خود قرار گیرند.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. تغییر خارج از محدوده در پروژههای ساخت شامل چه مواردی است؟
2. پیمانکار هنگام مواجهه با تغییر خارج از محدوده، با چه مسائلی روبرو است؟
3. چه عواملی به تعیین خارج از محدوده بودن یک تغییر کمک میکنند؟
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارتهای سخت دورهای با عنوان "مدیریت ادعا و اختلافات در طول چرخه حیات پروژه" به صورت جامع ارائه شده و به طور مفصل به ادعاهای ناشی از تغییرات و فرایند مدیریت تغییرات در پروژهها میپردازد. باید توجه داشت که دوره "فرایند جامع آنالیز تاخیرات در پروژه" پیشنیاز این دوره است. به جهت آشنایی با سایر دورهها و تاریخ برگزاری آنها میتوانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
[1] Cardinal Changes in Construction: Definition, Doctrine, & More, Long International.
