اجرای پروژه میتواند به روشهای متعددی صورت پذیرد که استفاده از هر کدام میتواند مزایا و معایبی را به دنبال داشته باشند. باید توجه داشت که هر روش باید بسته به شرایط پروژه انتخاب شود. در این مقاله قصد داریم علاوه بر معرفی روش طرح و ساخت (Build-Design) که یکی از انواع روش اجرای پروژه است، به یکسری باورهای اشتباه و رایجی که در کشورمان وجود دارد نیز بپردازیم.
1. روش طرح و ساخت (DB)
در روش طرح و ساخت (DB)، کارفرما تنها با یک شرکت (عموما شرکت پیمانکار طراح سازنده) قرارداد منعقد نموده و تمام فازهای ساخت را به عهده این شرکت قرار میدهد. در این روش، کارفرما، عموما با بررسی صلاحیت شرکت پیشنهاددهنده، یک شرکت را انتخاب میکند و معمولا این روش بر مبنای زمان و کیفیت و قیمت مشخص انجام میشود. در مقایسه با روش طرح، مناقصه و ساخت (DBB)، این روش از سرعت اجرای بیشتری به دلیل امکان ساخت پروژه بعد از انجام قسمتی از طراحی برخوردار است. بعضی از خصوصیات این روش عبارتند از:
- معمولا قرارداد با قیمت مشخص انجام میشود.
- محدوده از سوی کارفرما مشخص میشود، اما جزئیات آن مشخص نمیگردد. برای مثال، کارفرما کاربری ساختمان و موارد حائز اهمیت را مشخص میکند، اما مشخص نمیکند با چه نوعی از مصالح اجرا شود.
- هماهنگی بین تیم طراحی و اجرا
- سرعت بالا در اجرا به دلیل اینکه بعد از اتمام قسمتی از طراحی، تیم اجرا میتواند شروع به کار کند.
- کاهش تداخلات
- کارفرما برای تمام مباحث اجرا و طراحی با یک تیم روبهرو است.
شکل 1. برخی از مزایا و معیاب روش طرح و ساخت
برای روش اجرای طرح و ساخت (DB) و EPC، از سوی فدراسیون بینالمللی مهندسین مشاور (FIDIC) و سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور فرمهای قراردادی ارائه شده است، که شامل موارد زیر است:
الف) فیدیک (FIDIC):
- Plant and Design-Build Contract کتاب زرد
- Design, Build and Operate (DBO) کتاب طلایی
- EPC/Turnkey Contract کتاب نقرهای
ب) سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور:
- طرح و ساخت برای پروژههای غیرصنعتی (ضوابط اجرایی روش طرح و ساخت)؛
- EPC برای پروژههای صنعتی (نشریه ۵۴۹۰).
شکل 2. روش طرح و ساخت در کمپانی NELSON
در کشور ما، روش طرح و ساخت پروژههای غیرصنعتی، تنها بر مبنای یک ساختار ارائه شده و به حالتی اشاره میشود که پیمانکار مسئولیت بخش زیادی از طراحی و مسئولیت اجرا را بر عهده داشته و مشاور نیز همچنان وظایفی را در طراحی پایه و نظارت برعهده میگیرد. از طرفی، در ماده ۳ آییننامه تشخیص صلاحیت پیمانکاران طرح و ساخت که توسط سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور تهیه گردیده، گفته شده است که روش طرح و ساخت، روشی برای اجرای طرح یا پروژه است که طبق آن طراحی (تمام یا بخشی از طراحی پایه و طراحی تفصیلی و غیره) به صورت توام توسط یک پیمانکار طرح و ساخت انجام میشود. این سخن، سخن دقیقی نیست، زیرا روش طرح و ساخت میتواند حالتهای متعددی داشته باشد که در آنها نهادی غیر از پیمانکار مسئول طرح و ساخت بوده و آن نهاد تمام طراحی را به عهده گیرد.
در واقع تعریفی که در کشورمان ارائه شده است نباید بدان معنی تلقی گردد که روش طرح و ساخت تنها شامل این موارد میشود، کما اینکه انجمنها و موسسات فعال در آمریکا مانند: موسسه معماران آمریکا (AIA) و انجمن پیمانکاران اصلی آمریکا (AGC) برای مدلهای بیشتری از طرح و ساخت اقدام به ارائه فرمهای قراردادی نمودهاند. به عنوان مثال، موسسه معماران آمریکا (AIA)، در فرم قراردادی ارائه شده به شماره 2014-A141 اشاره میکند که طرح و ساخت یک فرایندی است که کارفرما به صورت مستقیم با یک نهاد برای ارائه هر دو خدمات طراحی و ساخت قرارداد مستقیمی داشته و این نهاد میتواند یک نهاد طرح و ساخت، یک شرکت مهندس مشاور، یک پیمانکار ساخت و یا هر فرد یا نهاد دیگری که به صورت قانونی برای انجام طرح و ساخت تایید شده است را در بر گیرد. در واقع، برای طرح و ساخت از کلمه "نهاد" به جای پیمانکار استفاده شده است.
پس مدلی که در کشورمان مطرح شده است تنها یک حالت خاصی از DB بوده و DB حالتهای مختلفی دارد که در یکی از حالتها حتی مهندس مشاور میتواند تمام مسئولیت طراحی و ساخت را به عهده گیرد ([1]). طرح و ساخت حتی میتواند شامل حالتی باشد که یک نهاد، تمام مسئولیتهای طرح و ساخت را به عهده بگیرد و نه درصدی از آن را ([2]). به صورت کلی، بر اساس آنچه از سوی Tenah در سال ۲۰۰۰ ارائه شده است ([1])، برخی از حالتهای طرح و ساخت (DB) شامل موارد زیر است:
الف- Designer-led DB
ب- Builder (contractor)-led DB
ج- Joint venture DB
د- In-house DB
جایگاه این مبانی در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علویپور و در بخش مهارتهای سخت - استراتژی، ما ابتدا از روشهای اجرا و تحویل پروژه و یا همان Project Delivery Systems آغاز نمودیم. به همین دلیل نیز در بخش مهارت سخت - کارشناسی، ابتدا PMBOK در سطح 2 و سپس PRINCE2 در سطح 3 و بعد استاندارد CMAA در سطح 4 آموزش داده میشود که از یک رویه عمومی به مبانی تخصصی رسیده و سپس در سطح 5، به نحوه اجرای پروژه به روش CM ورود نماییم. این دقیقا همان فرایند اصولیست که تنها در موسسه ACEMI تدوین گردیده است. از این رو، در موسسه ACEMI دورههای مختلفی در زمینه معرفی روشهای اجرای پروژه، روش طرح – مناقصه – ساخت (DBB)، روش طرح و ساخت (DB) و روش مدیریت ساخت CM AT RISK برگزار گردیده است.
