در دنیای پیچیدهی دعاوی مربوط به پروژههای صنعت ساخت، هنگامی که هزینههای پیمانکار به دلیل تأثیر ناشی از فعالیت کارفرما، از مبلغ قرارداد فراتر میرود، پیمانکار میتواند از چندین روش برای درخواست جبران منصفانه خسارت استفاده کند. اگر پیمانکار بتواند اثبات کند که به دلیل رفتار نادرست کارفرما، حق دریافت خسارت را دارد و خسارتی به دلیل آن رفتار نادرست وارد شده است، حتی اگر میزان خسارت نامشخص باشد یا بر اساس برآوردها باشد، ممکن است بتواند خسارت را دریافت کند. در حال حاضر از چندین روش برای محاسبه خسارت قابلجبران استفاده میشود. رویکرد رأی هیئتمنصفه، بهعنوان یکی از روشهای کلیدی، با تأکید بر ارائه شواهد معتبر و ارزیابی عدالت در شرایطی که روشهای دقیقتر موجود نیستند، به یک ابزار مؤثر در حل اختلافات بدل شده است. این مقاله با بررسی الزامات اثبات خسارت، شرایط استفاده از روش رأی هیئتمنصفه و رویکردهای تحلیلی مرتبط، تلاش دارد تا ابعاد حقوقی و عملی تعیین خسارت را در بستر دعاوی ساخت بهصورت جامع و مستدل روشن کند. برای تکمیل اطلاعات مربوطه، مقاله "محاسبه خسارت پیمانکار در دعاوی صنعت ساخت" را مطالعه فرمایید.
۱. چه زمانی میتوان از روش رأی هیئتمنصفه استفاده کرد؟
روش رأی هیئتمنصفه زمانی قابلاستفاده است که سه شرط مشخص و تثبیتشده زیر برقرار باشد:
- خسارت وارده بهوضوح اثبات شود.
- روش معتبرتری برای محاسبه خسارت وجود نداشته باشد.
- شواهد کافی برای برآورد معقول و منصفانه خسارتها توسط دادگاه، موجود باشد.
۱.۱. اثبات خسارت وارده
پیمانکار باید واقعیت و میزان خسارت را اثبات کند. این امر مستلزم آن است که پیمانکار ثابت کند خسارت وارد شده از جانب کارفرما بوده است. سپس پیمانکار باید خسارات خود را بر اساس کمیت آنها دستهبندی کند. پس از اثبات استحقاق به دریافت خسارت، دادگاهها نسبت به ارائه شواهد برای تعیین دقیق مقادیر خسارت وارد شده، بیش از حد سختگیر نیستند. بنابراین برآورد خسارات به محاسبه با دقت بسیار زیاد، نیاز ندارند. اگر مبنای معقولی برای محاسبه خسارت وارده، توسط پیمانکار ارائه شده باشد، حتی در صورت تقریبی بودن نتایج، محاسبههای حاصله کفایت میکند. بااینحال، پیمانکار موظف است که مبنای قابلقبولی را از طریق شواهد معتبر برای ارائه مقدار ادعای خود فراهم کند. اگر پیمانکار نتواند برای تمام بخشهای ادعای دریافت خسارت خود، مستندات ارائه کرده و استحقاق دریافت خسارت را در تمام ادعای خود اثبات کند، همچنان میتواند خسارت بخشی از ادعا را که برای آن مستندات ارائه کرده دریافت کند. مقدار خسارت قابلدریافت میتواند از مقدار خسارتی که نسبت به آن ادعا شده کمتر باشد.
۲.۱. عدم وجود روش قابلاعتماد دیگر برای محاسبه خسارات وارده
پیمانکار برای محاسبه خسارت وارد شده از جانب کارفرما باید نشان دهد که هیچ روش دقیقتر دیگری برای محاسبه خسارت وجود ندارد. بااینحال، دادگاهی در آریزونا اعلام کرد که درصورتیکه دلایل قابلقبولی برای عدم نظارت مستمر بر هزینههای واقعی وجود نداشته باشد از روش رأی هیئتمنصفه نمیتوان استفاده کرد. بااینحال، به دلیل شرایط خارج از کنترل ایجادشده، پیمانکار نمیتواند از طریق روش معتبر دیگری، واردشدن خسارات را اثبات کند به همین دلیل دادگاه، روش رأی هیئتمنصفه را پذیرفت. هنگامی که مسئولیت کارفرما نسبت به پیمانکاران واضح است، کارفرمایان باید محاسبههای مربوط به خسارت خود را نیز ارائه دهند. در غیر این صورت، دادگاه ممکن است بررسی خسارت را از محاسبههای پیمانکار که ممکن است ناقص باشد، آغاز کند.
۳.۱. شواهد کافی
در نهایت، پیمانکار باید اطمینان حاصل کند که شواهد کافی برای ارائه وجود دارد. برای صدور رأی هیئتمنصفه توسط دادگاه باید در پرونده مبنایی برای برآورد معقول و منصفانه از خسارات فراهم شود. بااینحال، ممکن است دادگاه از روشهایی مانند برآوردهای تهیهشده توسط کارشناسان، مقایسه هزینه پروژه با هزینه پروژههای مشابه یا بررسی مقدار مابهالتفاوت مقدار هزینه واقعی با هزینه برآورد شده (کاستی هزینه ثبتشده در حسابداری کل هزینه) استفاده کرده و قسمتی از رأی صادرشده توسط هیئتمنصفه را مبنای محاسبات خود قرار دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله "در چه شرایطی پیمانکار محق به دریافت خسارت تاخیر است؟" را مطالعه فرمایید.
۲. روششناسی
رویکرد رأی هیئتمنصفه عموماً شامل دو گام است. در گام اول، دادگاه نقض قرارداد توسط کارفرما را بررسی کرده و این موضوع را تایید یا رد میکند. درصورتیکه کارفرما قرارداد را نقض کرده باشد، پیمانکار محق به دریافت تعدیل منصفانه (مبلغ و زمان قرارداد) خواهد شد. در گام دوم، دادگاه میزان خسارت قابلجبران را تعیین کرده و ارزش کل یا بخشی از ادعا را، اغلب بهصورت سرجمع، محاسبه میکند. دادگاه معمولاً هنگام محاسبه میزان خسارت، به تشخیص خود مبلغی را که از مشکلات عملکردی پیمانکار نشئت میگیرد و مقداری که به خطا در پیشنهاد مناقصه است را از هزینه کل خسارت ادعا شده از جانب پیمانکار، کسر کرده و مابقی رأی هیئتمنصفه بهعنوان خسارات قابلجبران شناخته خواهد شد. شکل ۱ مفهوم رویکرد رأی هیئتمنصفه برای محاسبه خسارات را نشان میدهد.
۳. الزامات مربوط به معقول بودن
خسارات باید معقول باشند. ماهیت تغییراتی که توسط کارفرما درخواستشده، ممکن است باعث شود که دادگاه استفاده از روش رأی هیئتمنصفه را معقول نداند. اگر تغییرات عملکردی بسیار فراتر از آنچه که از ابتدا در قرارداد بود پیشبینی شده باشد، یا نیازمند درجه بالاتری از مهارت و تخصص باشد، دادگاهها ممکن است محدوده بازیابی خسارت معقول را گسترش دهند.
طبیعت روش رأی هیئتمنصفه نه دقیق است و نه پیشبینیپذیر و عوامل حقوقی، واقعی و منصفانه تأثیر زیادی بر تحلیل رأی هیئتمنصفه توسط دادگاه دارند. «واکنش حسی» یا «استنباطی که از مجموع شواهد گرفته میشود» ممکن است بر میزان رأی صادره تأثیر بگذارد. هنگام استفاده از رویکرد رأی هیئتمنصفه، معمولاً و بهراحتی نمیتوان درباره فرایندهایی که منجر به مقدار تعدیل میشوند، نظر داد. تصمیمگیری درباره یک بازپرداخت معقول ظاهراً تنها با ارجاع به مفاهیم انصاف و عدل و با درنظرگرفتن مجموع شرایط قابلتعیین است. وظیفه دادگاه این است که تعیین کند یک پیمانکار معقول در شرایط مشابه چه اقدامی میتوانسته انجام دهد. برای مطالعه بیشتر مقاله "19 ادعای اصلی در قراردادهای پیمانکاری" را مطالعه فرمایید.
جمعبندی محاسبه خسارت در دعاوی به روش رأی هیئت منصفه
تحلیل ارائهشده نشان میدهد که رویکرد رأی هیئتمنصفه، علیرغم طبیعت غیردقیق و پیشبینیناپذیر خود، چهارچوبی عملی برای دستیابی به تصمیمات منصفانه در مواجهه با خسارات وارده فراهم میآورد. برای استفاده از روش استناد به رأی هیئتمنصفه لازم است شرایطی از جمله اثبات خسارت، وجود نداشتن روش قابلاعتمادتر و ارائه مستندات کافی برقرار باشد. تصمیاتی که در این روش اتخاذ میشود، بر برآورد منصفانه خسارات در شرایط متغیر پروژههای ساخت مبتنی است. مستندات، ضرورت بازنگری، بهبود و ارتقا، چهارچوبهای حقوقی و تحلیلی را برای افزایش دقت و عدالت در دعاوی مطرح میسازد و میتواند مبنایی برای توسعه روشهای نوین در حل اختلافات قراردادی به شمار رود.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. چه معیارهایی برای اثبات وقوع و میزان خسارت وجود دارد؟
2. در چه شرایطی میتوان از روش رأی هیئت منصفه برای محاسبه خسارت استفاده کرد؟
3. چه شواهدی برای ارائه برآوردی منصفانه از خسارت مورد نیاز است؟
جایگاه مبانی ارائه شده در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارتهای سخت دورهای با عنوان "مدیریت ادعا و اختلافات در طول چرخه حیات پروژه" به صورت جامع ارائه شده و به طور مفصل به ادعاهای ناشی از تغییرات و فرایند مدیریت تغییرات در پروژهها میپردازد. باید توجه داشت که دوره "فرایند جامع آنالیز تاخیرات در پروژه" پیشنیاز این دوره است. به جهت آشنایی با سایر دورهها و تاریخ برگزاری آنها میتوانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
[1] Jury Verdict Method for Calculating and Presenting Damages in a Construction Claim: Part 2, Long International.
