وقتی هزینههای یک پیمانکار به دلیل قصور ناشی از کارفرما در یک پروژه ساخت از مبلغ قرارداد فراتر میرود، پیمانکار میتواند از چندین روش برای جبران خسارت منصفانه استفاده کند. چندین متغیر در تصمیمگیری برای انتخاب روش مناسب نقش دارند، از جمله:
1. جزئیات و دقت سوابق پیمانکار در ثبت مقادیر، هزینهها و ساعات کاری نقش کلیدی دارد (در این مقاله به تحلیل ادعاهای مقادیر، ساعت کار و هزینه در پروژهها پرداخته شده است). آیا مقادیر نصبشده واقعی، هزینهها و ساعات کاری مطابق با ساختار شکست کار (WBS) پروژه بهصورت دقیق و در بازههای زمانی روزانه، هفتگی یا ماهانه ثبت و تخصیص یافتهاند؟ آیا ساعات کاری مربوط به تغییرات قرارداد در حسابهای هزینه جداگانه نگهداری شدهاند؟ استفاده از برخی روشهای محاسبه خسارت تنها در صورت وجود این جزئیات ممکن است. چنین اطلاعاتی معمولاً بهعنوان مبنایی برای تعیین و اثبات خسارات قابل جبران شناخته میشوند.
2. جزئیات مستندات پروژه که در لحظه ثبت شدهاند، بسیار حائز اهمیت است. آیا گزارشهای روزانه دقیق تهیه شدهاند؟ آیا این گزارشها قصور ناشی از اقدامات کارفرما را نشان میدهند؟ آیا مکاتبات پروژه بهطور کافی قصور ناشی از کارفرما را مستند کردهاند؟ (در این مقاله به مکاتبات قراردادی برای پیشگیری از اختلافات و دعاوی پرداخته شده است.) این سوابق که علت مشکلات و تأثیر آنها بر بهرهوری پیمانکار را نشان میدهند، برای همه روشهای محاسبه خسارت ضروری هستند. با این حال، برای پشتیبانی از محاسبات دقیق، مستندات در لحظه نیز، باید جزئیات کافی داشته باشند.
3. مرحله رسیدگی به ادعا نیز اهمیت دارد. آیا این ادعا صرفاً برای مذاکره ارائه میشود، یا قرار است بهعنوان بخشی از گزارش کارشناسی به دادگاه ارائه شود؟ برخی روشها در مذاکرات مؤثر هستند اما در دادگاه کارایی چندانی ندارند.
4. میزان مازاد هزینه پیمانکار نیز اهمیت دارد. از دیدگاه کسبوکار، هزینههای تهیه تحلیل خسارت باید با میزان احتمالی جبران خسارت مقایسه شود تا ارزش اقتصادی این اقدام ارزیابی گردد.
5. شناسایی و تفکیک مشکلات ناشی از پیمانکار و ارزیابی دقیق هزینههای مرتبط با آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. در بسیاری از روشها، عدم امکان تشخیص دقیق مشکلات پیمانکار و جداسازی هزینههای مرتبط با آنها میتواند منجر به ایجاد چالشهای جدی در مدیریت هزینهها و تحلیل پروژه شود.
6. اگر مدعی بتواند اثبات کند که:
1.6) به دلیل رفتار نادرست طرف مقابل، حق دریافت خسارت دارد و
2.6) این رفتار نادرست موجب تحمیل خسارت به او شده است، میتواند حتی در صورت عدم قطعیت یا تخمینی بودن میزان خسارت، آن را مطالبه کند.
در ادامه، روشهای مختلف محاسبه خسارات قابل جبران بهطور خلاصه ارائه شدهاند:
- روش هزینه کل (Total Cost Method)
این روش بر اساس فرضیهای ساده است که تمامی مازاد هزینهها به دلیل قصور کارفرما ایجاد شدهاند. پیمانکار در این روش، مابهالتفاوت بین هزینههای واقعی صرفشده و مبلغ دریافتشده را بهعنوان خسارت مطالبه کرده و هزینههای بالاسری و سود مربوطه را نیز به آن اضافه میکند.
- روش هزینه کل اصلاحشده (Modified Total Cost Method)
این روش تحلیلی برای ارزیابی خسارت است که مبلغ ادعا از طریق محاسبه تفاوت بین ارزش کار اجراشده با اعمال تعدیلشده و تعدیل مبلغ پیشنهادی محاسبه میشود. ارزش کار اجراشده با اعمال تعدیل با در نظر گرفتن ارزش کلی پروژه (شامل هزینههای میدانی، بالاسری، سود و ضمانتنامه) و کاهش آن به دلیل خطاهای شناساییشده پیمانکار و سایر هزینههای غیرقابلجبران تعیین میشود. تعدیل مبلغ پیشنهادی نیز با تعدیل مبلغ اولیه قرارداد برای تغییرات اجرایی و خطاهای شناساییشده در پیشنهاد اولیه محاسبه میشود.
- روش حکم هیئت منصفه (Jury Verdict Method)
این روش به دادگاهها امکانی میدهد تا در صورت عدم ارائه خسارات مشخص از سوی پیمانکار یا کارفرما، خسارت را محاسبه کنند. اصطلاح "حکم هیئت منصفه" کمی گمراهکننده است، زیرا در بیشتر مواردی که بر اساس این روش خسارت تعیین شده، تصمیمگیری توسط قضات یا هیئتهای بررسی قرارداد انجام میشود، نه هیئت منصفه. در این روش، قضات یا اعضای هیئت، نقش هیئت منصفه را ایفا کرده و بهعنوان تشخیصدهندگان واقعیات، شهادتها را بررسی، شواهد را ارزیابی و بر اساس تخمینی از خسارت وارد شده، مبلغ خسارت را تعیین میکنند.
- روش به اندازه استحقاق (Quantum Meruit)
در شرایطی که پیمانکار نتواند خسارات را بر اساس قرارداد اصلی مطالبه کند، ممکن است از راهکار شبهقراردادی معروف به Quantum Meruit استفاده شود که به معنای "به اندازهی استحقاق" است. این وضعیت معمولاً زمانی رخ میدهد که قرارداد غیرقابل اجرا تشخیص داده شود یا پیمانکار کاری اضافی انجام دهد که در قرارداد اصلی پیشبینی نشده است. در این روش، پیمانکار ارزش معقول سود ارائهشده به کارفرما را تعیین میکند. دادگاه معمولاً با بررسی تمام شواهد معتبر از هزینههای واقعی پیمانکار، ارزش معقول را مشخص مینماید.
- روش برآورد A/B
روش برآورد A/B معمولاً در مواقعی استفاده میشود که کار اضافی و علت تأخیر یا اختلال نسبتاً ساده و روشن باشد. به عنوان مثال، پیشنهاد مناقصهای که یک پیمانکار بهصورت سرجمع برای گسترش یک کارخانه شیمیایی ارائه میدهد با این فرض که یک مخزن تحت فشار بزرگ قرار است در سطح زمین با پایه خود قرار گیرد. پس از آغاز پروژه، پیمانکار متوجه میشود که مشاور مخزن را به دلیل تغییرات فرایندی دیگر که توسط کارفرما ایجاد شده است، در سازهای بالاتر از سطح زمین جابهجا کرده است. در چنین حالتی، پیمانکار میتواند خسارات خود را با کسر برآورد مستقل کار طبق طرح (برآورد "A") از برآورد جدید کار با مخزن جابهجا شده (برآورد "B") ثابت کند. برآورد B، برآوردی منصفانه و معقول از ارزش کار در زمان مناقصه است، به شرطی که اسناد قرارداد شامل توضیحات کافی از مشکلات و تغییراتی باشد که در طول انجام کار واقعاً رخ دادهاند (در این مقاله به چکلیست شناسایی و تحلیل اسناد ادعا در پروژهها پرداخته است).
- روش برآورد دلتا
برای هر یک از مشکلات مختلفی که در یک پروژه به وجود میآید، میتوان روابط علت و معلولی خاص و برآورد خسارات یا هزینههای واقعی را با استفاده از روش برآورد دلتا تعیین کرد. به طور ساده، روش برآورد دلتا هیچ تفاوتی با اضافه کردن چندین درخواست دستور تغییر ندارد. برآورد دلتا زمانی دشوار میشود که چندین مشکل و اثرات آنها به هم مرتبط باشند. همچنین، روش برآورد دلتا اغلب مورد انتقاد قرار میگیرد زیرا مجموع اجزا ممکن است از کل هزینههای اضافی فراتر رود.
- روش تحلیل خسارتهای مجزا/انحراف هزینه
با استفاده از نوعی تغییر در روشهای برآورد دلتا و هزینه کل اصلاحشده، متقاضی میتواند یک گام جلوتر رفته و با استفاده از روشی به نام روش تحلیل خسارتهای مجزا/انحراف هزینه، اثبات قانعکنندهای از خسارات وارد شده ارائه دهد. این روش شامل توزیع خاص تمامی هزینههای وارد شده در پروژه است، نه فقط کمیسازی هزینههای مورد ادعا، همانطور که ممکن است در سایر روشها انجام شود.
در این مقاله به سؤالات زیر پاسخ داده شده است
1. چه عواملی در انتخاب روش محاسبه خسارت تأثیرگذارند؟
2. روشهای "هزینه کل" و "هزینه کل اصلاحشده" چه تفاوتی دارند؟
3. چه مستنداتی برای محاسبه دقیق خسارت لازم است؟
4. نحوه محاسبه خسارت در ادعاها چگونه است؟
[1] long-intl.com/Methods for Calculating and Presenting Damages in a Construction Claim.
