معمولاً یک پروژه ساخت از ریسکهای بالا، تاخیرات زمانی و اختلافات مبتنی بر زمان رنج میبرد، زیرا زمان یکی از اصلیترین مباحث قراردادهای پروژههای ساخت است. ماهیت منحصربهفرد پروژههای ساخت، کار در پروژهها را مستعد شرایط پیشبینینشده نموده و بهعنوانمثال، تغییرات شدید آبوهوا یا ناشناختههای زیرزمینی میتوانند باعث ایجاد تاخیرات و اختلافات زیادی در پروژهها گردند. اگر یک بخش از برنامه منحرف شود (مانند تغییر در محدوده پروژه)، عملکرد پروژه در صورت عدم توجه به تحلیلهای به موقع و اصول قراردادی میتواند مختل گردیده و همین موضوع اختلافات را تشدید و موفقیت پروژه را تحت تاثیر قرار دهد.
1. پارامترهای موثر بر انتخاب روشهای تحلیل تاخیرات
از اینرو، بهرهمندی از رویههای مشخص تحلیل تاخیرات در طول پروژه، از اهمیت فراوانی برای موفقیت پروژه و جلوگیری از اختلافات غیرضروری برخوردار است. البته باید اشاره نماییم که آنالیز تاخیرات تنها شامل مبانی حقوقی نبوده و نیاز به یکسری روشهایی دارد که بتوان به کمک آنها ارزیابیهای دقیقتر انجام داد. اما باید توجه نمود که ارزیابی علت و اثر تاخیر و حل اختلافات در زمینه تاخیرات موضوعی بحثانگیز است زیرا دادگاهها و هیئتهای حل اختلاف شیوههای آنالیز تاخیرات استاندارد را مشخص نمیکنند. انتخاب روش آنالیز تاخیرات، به عوامل زیادی بستگی دارد که بعضی از آنها عبارتاند از:
الف- نوع برنامه زمانی مورداستفاده و در دسترس
ب- شیوه بهروزرسانی برنامه
پ- در دسترس بودن افراد متخصص
ت- در دسترس بودن اطلاعات
ث- مقدار زمان موردنیاز برای آنالیز تاخیرات
ج- مقدار بودجه موردنظر برای آنالیز تاخیرات
چ- ماهیت پروژه
ح- رقم اختلاف
یک سیستم مدیریت پروژه که از برنامههای زمانی مصوب با به روزرسانیهای منظم استفاده میکند و سوابق پروژه را بهصورت مناسب نگهداری میکند، به متخصص اجازه میدهد تا روش آنالیز تاخیرات را انتخاب نموده و دست بازتری برای تحلیلهای دقیقتر، سریعتر و کارامدتری داشته باشد. با وجود اینکه نتیجه یک ادعا ممکن است به عوامل متعددی وابسته باشد، اما آنالیز تاخیرات، استدلالهای مربوط به اثبات ادعاها را ایجاد میکند و نتیجه آنالیز زمانی تاخیرات نقش مهمی در محاسبه خسارت مالی قابل جبران ایفا میکند. قابلذکر است که اگرچه برخی از روشها به طور گسترده بهعنوان نتایج دقیق برای ارزیابی تأثیرات تاخیر پذیرفته شدهاند، اما منصفانه است که بیان کنیم که موفقیت ادعا کننده را در اختلافات قراردادی تضمین نمیکنند.
2. دلایل بروز تاخیرات
در مطالعهای که توسط آقای Arditi و همکاران در سال 2008 انجام شده است ([1]) به شناسایی دلایل رایج برای وقوع ادعاهای مبتنی بر زمان پرداخته شده است. این مطالعه، دادههای به دستآمده از 58 پرونده در زمینه ادعاهای مبتنی بر زمان را تجزیهوتحلیل کرده و سعی کرده مواردی که برای متخصصان آنالیز تاخیرات مهم است را مورد موشکافی قرار دهد. این مطالعه نشان میدهد که شایعترین مشکلاتی که باعث ایجاد اختلافات مبتنی بر زمان در پروژههای ساخت هستند، شامل موارد زیر میشوند:
الف- تفاوت در وضعیت فیزیکی کارگاه (Differing Site Conditions)
ب- نقص در طراحیها و شرایط فنی
پ- عدم مدیریت مناسب تغییرات و صدور دستورات تغییر ابلاغی (Directive Change orders)
ت- شرایط آب و هوایی غیرقابل پیشبینی
شکل 1. مهمترین دلایل طرح ادعا در پروژهها
3. روشهای مورد استفاده در تحلیل تاخیرات
این مشکلات در صورت عدم رسیدگی مناسب میتوانند منجر به تاخیر (Delay)، کاهش بهرهوری (Disruption) و خاتمه پروژه شوند. مواردی که برای آنها راهکارهای قراردادی متنوعی در دنیا ارائه شده (در کشورمان ضعف جدید در این زمینه وجود دارد) و رویههای مشخصی برای مدیریت آنها میتواند به کار گرفته شود. اما از نگاه تاخیرات نیز این موارد باید مورد تحلیل قرار گیرند که نیاز به بکارگیری روشهای تحلیل تاخیرات است. برخی از این روشها که معمولاً در صنعت ساخت مورد استفاده قرار میگیرند عبارتاند از:
الف- روش Schedule Review/Discussion
ب- روش As-Planned vs. As-Built Analysis
پ- روش Impacted-As-Planned Analysis
ت- روش Collapsed As-Built Analysis
ث- روش Time-Impact Analysis
ج- روش کاهش بهرهوری برای Disruption
شکل 2. مقایسه میزان به کارگیری روشهای آنالیز تاخیرات در طی زمان از سال 1989 الی 2005
4. مقایسه روشهای تحلیل تاخیرات
روشهایی که دارای پیچیدگی کمتری بودند (مانند روشهای 1 و 2) در پروژه های کوچکتر با پیچیدگیهای کمتر استفاده شدهاند. در مقایسه انجام شده در مطالعه معرفی شده، روش 2 در 58 مورد بیشترین انتخاب را داشته است و این موضوع به دلیل ساده بودن این روش اتفاق افتاده است. اما باید اشاره نمود که این روشها از سوی دادگاهها و هیئتهای داوری به رسمیت شناخته نگردیده (به صورت Total Impact) و در 58 مورد در نظر گرفته شده در این مطالعه توسط ادعا کنندگان استفاده چندانی از آنها در دادگاهها نشده است. روش آنالیز Impacted As-Planned نیز به علت دقت پایین نتوانسته نظر داوران و دادگاهها را جلب نموده و به همین دلیل استفاده از آن در طی سالیان رو به کاهش بوده است.
5. نتیجهگیری روشهای آنالیز تاخیرات در ادعاهای زمانی
در نهایت، باید اشاره نمود که نتایج دعاوی رأیهای صادر شده از سوی دادگاهها و هیئتهای داوری، نهتنها به مجموعه اسناد ارائه شده در پروندهها بستگی دارد، بلکه به روش آنالیز تاخیرات انتخاب شده نیز بستگی خواهد داشت. این موضوع که در چه زمانی، از چه روشی و به چه مقصودی استفاده نماییم، اهمیت زیادی در انتخاب روشها خواهد داشت. طبیعتا انتخاب روش به منظور مذاکره میتواند با انتخاب روش برای ارائه به کارشناس داوری متفاوت باشد.
- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.
جایگاه این مبانی در آموزش های موسسه ACEMI
در نقشه راه جامع مدیریت ساخت موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علویپور، در سطح مهارتهای سخت دورهای با عنوان (فرآیند جامع آنالیز تاخیرات در پروژه) به صورت جامع ارائه شده است. باید توجه داشت که دورههای "برنامه ریزی، زمانبندی، ارزیابی و کنترل پروژه" و "مدیریت یکپارچه مدیریت مالی، حسابداری و هزینه" و "فرآیند جامع مدیریت اسناد و مدارک" پیشنیازهای این دوره میباشند. همچنین به جهت آشنایی با سایر دورهها و تاریخ برگزاری آنها میتوانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.
