آنالیز ساخت‌پذیری (Constructability)؛ تعریف و مزایا + بررسی مطالعات انجام شده

توجه به هزینه، زمان و کیفیت به‌عنوان مهم‌ترین عوامل موفقیت پروژه، موضوعی است که همواره موردتوجه فعالان پروژه‌ها بوده است. عدم هماهنگی بین مجریان و طراحان پروژه‌ها در فاز طراحی و اجرا، یک مشکل شایع در تمامی پروژه‌ها بوده که معمولاً موجب افزایش دوباره‌کاری و تحمیل هزینه بر پروژه می‌گردد. بسیاری از کارشناسان معتقدند به‌کارگیری ساخت‌پذیری و تشخیص مسائل پیش از ساخت در پروژه‌ها، باعث شناسایی، کاهش یا جلوگیری از خطا، کاهش تأخیر و کاهش هزینه‌های مازاد پروژه خواهد شد.
کلمه ساخت‌پذیری در تحقیقات پژوهشگران با عنوان Constructability و یا Buildability شناخته می‌شود. بسیاری از محققان این دو مفهوم را یکسان می‌دانند و معتقدند تفاوتی بین این دو مفهوم وجود ندارد، به جز اینکه Buildability معمولاً در بریتانیا و Constructability در آمریکا استفاده می‌شود. اما برخی از محققان بر این باور هستند که مفهوم Constructability به طور قابل‌توجهی نسبت به Buildability گسترده‌تر است. به‌عنوان‌مثال، Griffth و همکارش Sidwell در سال 1997 مطالعه‌ای را انجام داده‌اند ([1]) که در آن معتقدند Buildability  نوعی مفهوم طراحی‌گراست، درحالی‌که Constructability کل فرایند پروژه را شامل می‌شود.

شکل 1. سیستم ساخت‌پذیری (Constructability).

1- تعریف ساخت پذیری

بنا بر تعریف انجمن ساخت آمریکا (CMAA)، ساخت‌پذیری را می‌توان استفاده بهینه از دانش و تجربه ساخت در برنامه‌ریزی، طراحی، تدارکات و حوزه بهره‌برداری برای رسیدن به اهداف کلی پروژه تعریف کرد. نکته مهم در این تعریف توجه به عدم محدودیت ساخت‌پذیری به فاز طراحی و درنظرگرفتن کل چرخه عمر پروژه است. از طرفی Arditi و همکارانش در سال 2002 ساخت‌پذیری را برنامه‌هایی باهدف تجمیع بخش‌های مهندسی، ساخت و بهره‌برداری برای رسیدن به اهداف پروژه می‌دانند که از فاز برنامه‌ریزی شروع شده و به‌صورت مفهومی تا انتهای ساخت ادامه می‌یابد.
البته Arditi و همکارانش ([2]) درعین‌حال معتقد هستند که هزینه‌های طراحی ایجاد شده در ساخت‌پذیری باید موردتوجه قرار گیرد، چرا که می‌تواند موجب آسیب به شرکت‌ها در عرصه رقابت شود. نکته مهم در به‌کارگیری ساخت‌پذیری، شناسایی موانع و عوامل بازدارنده ساخت‌پذیری است. باید اشاره نمود که JadidAleslami و همکارانش در سال 2018 اقدام به شناسایی 35 عامل بازدارنده ساخت‌پذیری و دسته‌بندی در پنج گروه کرده‌اند که عبارت‌اند از:
الف- سازمانی؛
ب- فنی؛
ج- قراردادی؛
د- زیست‌محیطی؛
ه- مدیریتی.
از بین عوامل فوق، عوامل کلان سازمانی مهم‌ترین مانع پیاده‌سازی ساخت‌پذیری تعیین شده است. اگر قرار بر استفاده از ساخت‌پذیری در پروژه باشد، لازم است طراحان از مسائل بالقوه و ادعاهای مطرح شده در طرح ساخت‌پذیری آگاه باشند. زمانی که یک پروژه ماهیت ساخت‌پذیری دارد، دعاوی حقوقی می‌تواند درباره نقشه‌های بی‌کیفیت، مشخصات ضعیف، برآوردهای ناقص و یا برنامه زمان‌بندی باشد که باعث می‌شود فاز ساخت، دشوار، پرهزینه و حتی زمان‌برتر از میزان پیش‌بینی‌شده باشد. پیشنهاد اکثر کارشناسان جهت هماهنگی بهتر فازهای مختلف و کاهش اختلاف و ادعا، مدل‌سازی محیط ساخت قبل از اجرا با کمک فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) است که در آینده نزدیک بیشتر در مورد آن صحبت می‌کنیم.

2- نتایج مطالعات انجام شده در رابطه با ساخت‌پذیری

با بررسی تحقیقاتی که از طرف Griffth و همکاران انجام شده است، می‌توان به نتایج زیردست یافت:
- اکثر متخصصان طراحی، از ساخت‌پذیری به‌عنوان شاخص کیفیت محصول نهایی خود، آگاه هستند. حدود 96 درصد از پاسخ‌دهندگان با مفهوم ساخت‌پذیری آشنایی دارند.
- بیش از نیمی از طراحان نشان دادند که یک خط‌مشی رسمی و مستند شرکتی برای انجام بازبینی ساخت‌پذیری در سازمان خود دارند.

شکل 2. مزایای ساخت‌پذیری.

- عموماً طراحان مدل‌های سنتی و فیزیکی در مقیاس کوچک را کنار می‌گذارند و از مدل‌های سه‌بعدی تولید شده توسط رایانه استفاده می‌کنند. فقط حدود یک‌سوم طراحان هنوز از مدل‌های فیزیکی به‌عنوان ابزار ساخت‌پذیری استفاده می‌کنند.
- بررسی همتایان و سیستم‌های بازخورد، رایج‌ترین ابزارهایی هستند که برای دستیابی به سطوح بالا از ساخت‌پذیری استفاده می‌شوند.
- اکثر طراحان بررسی ساخت‌پذیری را در هر دو مرحله طراحی اولیه و توسعه‌یافته انجام می‌دهند.
- متخصصان طراح بر این باورند که پیچیدگی پروژه یک عامل اساسی است که بر نحوه انجام بازبینی ساخت‌پذیری در مرحله طراحی تأثیر می‌گذارد.
- شیوه‌ها و فلسفه طراحی معمولاً رویکردی را که در تحلیل ساخت‌پذیری یک طرح دنبال می‌شود، تعیین می‌کند. این امر در بخش ساختمان‌های عمومی برخلاف بخش مهندسی مشهودتر است و دلیل آن به اثرات مربوط به رشته‌ها، مد و سبک بر روش‌شناسی معماری برمی‌گردد.

شکل 3. عوامل موثر بر ساخت‌پذیری.

- نقشه‌های کاری معیوب و مشخصات ناقص محدودیت‌های عمده‌ای هستند که در برابر ساخت‌پذیری طراحی کار می‌کنند. از سوی دیگر، مقاومت کارفرما و محدودیت‌های بودجه توسط طراحان به‌عنوان تأثیری ناچیز بر ساخت‌پذیری درک می‌شود.
- طراحان ایجاد روابط خوب با پیمانکاران و مشتریان و اجتناب از طرح دعوای قضایی را بهترین عامل یک طراحی بسیار ساخت‌پذیر می‌دانند. بر اساس نتایج این مطالعه برای درک متقابل طراحان و نیروهای اجرای کار بهتر است در مرحله طراحی، تیم طراحی از حداقل یک مهندس اجرا باتجربه استفاده کند که این موضوع می‌تواند باعث کاهش اختلافات آینده و دعاوی بالقوه شود.
- مهندسی ارزش می‌تواند فرایندی مکمل برای ساخت‌پذیری باشد، اما نمی‌تواند جایگزین آن شود. بر اساس نتایج 91 درصد از طراحان نشان دادند که مهندسی ارزش (VE) نمی‌تواند جایگزینی برای ساخت‌پذیری باشد.

- جهت مطالعه بیشتر، فایلی جهت دانلود قرار داده شده است.

جایگاه این مبانی در آموزش‌های مؤسسه ACEMI

در نقشه راه جامع مؤسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور، در سطح مهارت‌های سخت (کارشناسی - اجرایی و ارشد - استراتژی) و در سطح مهارت‌های نرم دوره‌های جامعی دیده شده است. همچنین به جهت آشنایی با دوره‌ها و تاریخ برگزاری آن‌ها می‌توانید به بخش تقویم آموزشی موسسه مهندسی و مدیریت ساخت علوی پور مراجعه نمایید.

[1] GRIFFITH,A. SIDWELL, A, C. 1997. Development of constructability concepts, principles and practices. Engineering, Construction and Architectural Management.
[2] Arditi, D. Elhassan, A. Toklu, Y. 2002. Constructability Analysis in the Design Firm. JOURNAL OF CONSTRUCTION ENGINEERING AND MANAGEMENT.